De sanitaire basisstructuur in Congo is de Zone de Santé (ZS) of gezondheidszone. Voor Katako Kombe (KK) betekent dat 8.400 km2 (of > 1/4 van België) met 1 Hôpital Général de Référence (HGR), 17 centres de santé (CS of gezondheidscentra) en een 30tal postes de santé (PS). Er leven 161.000 inwoners (2023) waarvan ongeveer 45 % < 15 jaar is.
De preventieve en curatieve activiteiten hebben in eerste instantie plaats in de Centres de Santé (CS). Elke CS heeft als hoofd een verpleegkundige (VPK), de infirmier titulaire (IT), over het algemeen van vorming A1 of A2; daarnaast werken er meestal VPKen van relatief laag niveau en enkele traditionele vroedvrouwen (accoucheuses traditionelles). De Postes de Santé (PS) zijn kleinere gezondheidscentra in dorpen die te ver afgelegen zijn van een CS; het niveau van het personeel is er meestal laag.
Elke CS heeft een Comité de Santé (COSA), vertegenwoordigers van de lokale bevolking die het CS mede beheren, en een aantal Relais Communautaires (ReCo), lokale vrijwilligers die eenvoudige taken op zich nemen in dorpen (bijv. het motiveren van de moeders om de kinderen te vaccineren) maar soms ook medicatie kunnen toedienen voor veel voorkomende en gemakkelijk te herkennen ziekten zoals malaria. Voor de consultaties wordt een forfait (medicatie en labo inbegrepen) toegepast. In de CS wordt aan basisgezondheidszorg gedaan. Alle bevallingen moeten in het hospitaal of onder toezicxht van een VPK in een CS of PS doorgaan, ook indien verricht door een accoucheuse traditionnelle (AT).
De ZS wordt beheerd vanuit het Bureau Central de Zone de Santé (BCZS). Het hoofd is de Médecin Chef de Zone (MCZ). Verder zijn er administratoren van hoog niveau (agents gestionnaires; AG), vier verpleegkundigen (infirmiers superviseurs; IS) met veel ervaring. Elke CS moet minstens éénmaal per maand bezocht worden door een IS, AG of MCZ. Daarnaast zijn er personen met administratieve (vooral boekhoudkundige) functies, chauffeurs (voor 4×4 en motoren) en andere taken (verantwoordelijke voor de apotheek, nutritionist, verantwoordelijke voor water en sanitatie, tuberculose, Aids, malaria en andere infectieziekten, family planning…). De ZS heeft een Comité de Gestion, die maandelijks samenkomt en waarin, naast personen van het BC ook leden van de lokale administratie, de kerken en de civiele maatschappij zetelen.
De Equipe cadre de zone (ECZ) zijn een beperkte groep goed opgeleide professionelen die instaan voor de belangrijkste beslissingen van de ZS, die wekelijks vergaderen om de belangrijkste punten te bespreken. Daarin zetelen de médecin chef de zone de médecin directeur (MD) en de directeur nursing (DN) van het ziekenhuis (ZH), het hoofd van de infirmiers superviseurs, de belangrijkste administrateurs gestionnaires van het ZH en van de ZS. Zij zijn ook de spreekbuis van de ZS naar het Ministère de la Santé (MiniSan) toe. De MiniSan heeft een provinciale minister en een eigen provinciale directie, de Division Provinciale de la Santé (DPS), die goed gestructureerd is, met capabele mensen, maar met te weinig middelen functioneert en wordt geleid door de médecin chef de la Division Provinciale (MCD). De samenwerking met hen verloopt heel goed in KK; hierbij pogen we samen het nationaal programma op gebied van basisgezondheidszorg (Soins de Santé Primaire; SSP) te implementeren.
Het Bureau Diocésain des Oeuvres Médicales (BDOM) is een belangrijke instantie in Congo, omdat de verschillende BDOMs heel wat gezondheidsstructuren beheren, wat ook het geval is voor de BDOM Tshumbe (afhankelijk van het bisdom Tshumbe). Deze laatste beheert 11 gezondheidszones in de provincie Sankuru, waaronder de ZS Katako-Kombe. De BDOM Tshumbe is de partner waarmee Memisa haar project uitbouwt in Katako-Kombe. De directeur is dokter Pius Wonga, die ook de chirug is van het ziekenhuis van katako-Kombe. Daarnaast is er een médecin conseiller, Jean Mpoto, die zich vooral bezig houdt met het opstellen van rapporten en public health dossiers. Henriette Manu, actief sinds het prille begin van het project in 2002, is point focal voor het project (vooral de boekhouding). Abbé Placide Lofukola is ingenieur electro-mechanica en is verantwoordelijk voor de logistiek en het opvolgen van bouwwerken.
Tweemaal per jaar vergadert de Raad van Bestuur (Conseil d’Administration, CA) van de ZS. Hierin zetelen de ECZ, de Médecin Chef de Division Provinciale (MCD), evenals vertegenwoordigers van de BDOM Tshumbe. Het actieplan voor het jaar (plan d’action organisationnel; PAO) wordt bij de eerste vergadering grondig besproken en er worden organisatorische beslissingen genomen, o.m. de benoeming of het ontslag van gezondheidsmedewerkers of administratief personeel; na zes maand heeft een evaluatie van de toestand plaats en wordt het organigram bijgewerkt.
Op verzoek van Memisa gaat driemaandelijks een evaluatiebezoek door olv de MCD en de BDOM om het ZH, de ECZ, het BC en de apotheek (ZS en ZH) te evalueren op hun werking, resultaten en opvolging van de eerdere aanbevelingen; zijn deze laatste niet bereikt kunnen sancties volgen, met bv een impact op de premies.
Het project van Memisa wordt jaarlijks geëvalueerd door consulenten van deze ngo (dr Yves Kluyskens gaat elk jaar, de laatste jaren samen met een expert van het bureau van Memisa in Kinshasa of in Brussel).
Raphael Lola: médecin chef de zone (MCZ), verantwoordelijk voor het beheer van de ZS en hoofd van de ECZ.
Junior Longanga: médecin directeur (MD) van het hospitaal, verantwoordelijk voor het dagelijks beheer van het ZH.
Pius Wonga: chirurg, ook verantwoordelijk voor wetenschappelijke aspecten; lesgever aan de Faculteit Geneeskunde aan de Université Notre Dame de Tshumbe (UNITSHUM); directeur van de BDOM.
Cyrille Omokala: hoofd van de medische staff; heeft zeven jaar gewerkt in het ziekenhuis Mama Yemo in Kinshasa; vooral geïnteresseerd in pediatrie.
Augustin Kaya : médecin traitant.
Lisette Liyeli: médecin traitant; geïnteresseerd in verloskunde en pediatrie; heeft 8 jaar gewerkt in het ziekenhuis Kintambo in Kinshasa.
Fabien Omadjambe : médecin traitant
Allen zijn afkomstig van de regio, spreken de lokale taal en kennen de lokale gebruiken en cultuur. Allen voeren ook basischirurgie uit, waarbij de ene wat meer kan en mag dan de andere, o.m. naargelang het aantal jaren ervaring. Er zijn twee VPKen die ook chirurgische ingrepen verrichten; beiden hebben hiervoor een vorming van twee jaar gevolgd in Kindu en hebben veel kennis opgedaan tijdens de chirurgische missies van Artsen Zonder Vakantie.
Naast de dokters zijn er een aantal administrateurs généraux (AG), verantwoordelijk voor het administratief en/of logistiek beheer van het ZH en de ZS.
In het ZH heeft men nog als belangrijke post de directeur nursing (DN); daarnaast er AGs verantwoordelijk voor het financieel beheer, de apotheek, de statistieken en het beheer van het materiaal en de archieven. Er is permanent een aide-mécanicien aanwezig in het ZH voor het oplossen van technische problemen.
Voor de ZS is er een AG verantwoordelijk voor het algemeen administratief beheer, één voor het medicatiebeheer, één voor het materiaal en de logistiek. Elke dienst in het ZH heeft een diensthoofd: chirurgie, interne, materniteit, pediatrie, oftalmologie, spoed, radiologie, apotheek, sterilisatie, kinesitherapie, nursing, logistiek, opname, project aids, opvolging tuberculose en lepra, archief, boekhouding, hygiëne. Placide Lufokola is verantwoordelijk is voor de logistiek en de opvolging van de gebouwen, water- en energie, vervoermiddelen, aankoop, stockering en onderhoud van het materiaal.
Sinds 2008 is Memisa de hoofdpartner van het gezondheidsproject in de gezondheidszone Katako-Kombe. Deze ngo heeft een zeer ruime ervaring met de organisatie van basisgezondheidszorg in verschillende ontwikkelingslanden en vooral in Congo. Zij kan hierbij bogen op een professionele ploeg in België (Brussel) en in Congo (hoofdzetel in Kinshasa). Het accent ligt op de toegang tot gezondheidszorg, vooral voor de meest kansarmen. Hierbij zijn een vermindering van de moeder-en kindersterfte prioriteiten, maar ook andere activiteiten worden gesteund, zoals de uitbouw van basisdiensten in het ziekenhuis, basisgezondheidszorg in de gezondheidscentra, opleiding van de gezondheidswerkers, medicatie, medisch materiaal, vervoermiddelen, rehabilitatie van medische structuren, water en sanitatie, hygiëne… Participatie van de lokale bevolking wordt nagestreefd, evenals de samenwerking met de lokale en nationale autoriteiten op gebied van gezondheidszorg. De projecten worden regelmatig geëvalueerd en bijgestuurd.
Bij Memisa bestaat een initiatief Ziekenhuis voor Ziekenhuis, dat lokale partnerschappen tussen Belgische en Congolese ziekenhuizen beoogt. Maria Middelares Gent (MM) heeft in dat kader een heel dynamisch jumelageproject met het ziekenhuis in Katako-Kombe, stuurt medisch en ander materiaal op en organiseert een aantal sponsoractiviteiten, waaronder een jaarlijkse bbq. Om de twee jaar gaan twee à drie medewerkers van MM naar KK op inleefreis om de lokale realiteiten te beleven en het project, inclusief de impact van MM, te beoordelen (zie ook Maria Middelares en Katako-Kombe).
Voor meer informatie: www.memisa.be.
Artsen Zonder Vakantie–Médecins Sans Vacances (AZV-MSV) organiseert sinds 2008 tweemaal per jaar capaciteitsversterkende missies. Chirurgie, pediatrie, gynaeco-obstetrica, labo, anesthesie kwamen tot nu toe aan bod. Via een “trajet de renforcement des capacités” (TRC) wordt om de drie jaar bepaald welke diensten prioritair zullen aangepakt worden; voor 2022-24 (en waarschijnlijk langer) gaat het om de pediatrie en de spoedopname. Zij hebben een aanzienlijk deel van het medisch materiaal in KK aangebracht. Hun impact op de capaciteiten van het ziekenhuispersoneel, in het bijzonder van de verpleegkundigen, laboranten en dokters, betekent een grote troef voor de kwalitatieve zorgen en de autonomie van het ziekenhuis. Sinds 2017 werken Memisa en AZV intensief samen op terrein.
Voor meer informatie: www.azv.be
Oftalmo Sankuru is een ngo gesticht door drs Dirk Boedts en Herman Burvenich en samenwerkt met de ngo Light for the World. Van 2012 tot 2019 organiseerde deze ngo missies oftalmologie, waarbij het accent lag op cataractoperaties en de opleiding van lokale VPKen die reeds een specifieke opleiding hadden gevolgd in Congo. Deze organisatie werkt nu samen met de ngo Light for te World die in 2023 een eerste missie organiseerde in KK.
Voor hun projecten krijgen Memisa en AZV steun van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking.
Sinds 2017 krijgt het project jaarlijks financiële steun van de provincie Oost-Vlaanderen in het kader van hun werking Mondiale Solidariteit (oost-vlaanderen.be/internationaal-samenwerken/mondiale-solidariteit.html).
In 2017 werden projecten gesteund m.b.t. tot de waterhuishouding. Er werden in twee belangrijke dorpen bronnen beveiligd en er werden waterciternes aangekocht en geplaatst op de campus van het ziekenhuis om het regenwater van daken op te vangen. Daarnaast werd steun verleend aan een theatergroep van het ziekenhuis; in 2017 was er een epidemie van tyfus (een ernstige infectieziekte die via besmet water wordt overgedragen); er werd een theaterstuk opgevoerd in talrijke dorpen over hoe deze ziekte mits hygiënische maatregelen te voorkomen.
In 2018 werd gestart met een “motor-ambulance project”. Dit project beoogt het vervoer van urgenties en van patiënten die zich moeilijk kunnen verplaatsen vanuit de gezondheidscentra naar het ziekenhuis. Hiervoor worden motoren omgevormd tot een voertuig dat een zieke persoon min of meer comfortabel kan vervoeren. Het project wordt lokaal beheerd en opgevolgd door een comité met vertegenwoordigers van de de lokale civiele maatschappij en enkele gezondheidswerkers. Dit comité zorgt ervoor dat met eenvoudig materiaal (schoppen, houwelen, kruiwagens..) een aantal wegen (pistes) hersteld en onderhouden worden door jongeren, die hiervoor een kleine bijdrage krijgen. Met de steun van de provincie Oost-Vlaanderen werden twee motor-ambulances aangekocht. De eerste motor werd ingezet in april 2019. Sinds de levering van de tweede motor (april 2020) werd het gebied waar patiënten kunnen opgehaald worden verder uitgebreid naar nagenoeg de ganse gezondheidszone (ongeveer één vierde van België). Bepaalde gezondheidscentra hebben gsm bereik. In de andere wordt een radioverbinding (“radiophonie”) geïnstalleerd waarmee kan gecommuniceerd worden met het ziekenhuis om een motor uit te sturen. Deze installaties kunnen ook gebruikt voor andere nuttige activiteiten zoals de vraag naar advies van de dokters in het ziekenhuis, de aanvraag van vaccins en medicamenten, het doorgeven van statistische gegevens enz. Een deel van de kosten wordt door de bevolking zelf gedragen. Hiervoor betaalt iedereen die op consultatie gaat in een gezondheidscentrum een kleine bijdrage die naar een solidariteitsfonds gaat, waarmee uitgaven zoals de premies voor de chauffeurs, en het onderhoud en de aankoop van brandstof voor de motoren worden gedekt.
Voor 2021 ging de steun van de provincie naar de bouw van een keuken voor de families van de opgenomen patiënten. In de rurale ziekenhuizen in Congo bestaat er geen centrale keuken waar eten wordt klaargemaakt en worden de maaltijden voor de patiënten die van ver komen op de campus klaargemaakt door hun familie. Tot nu toe gebeurde dit in een vervallen hut met een constant risico op brand. Daarom werd het idee opgevat een duurzaam bakstenen gebouw op te richten, waar de families ook hun etenswaren en keukengerief veilig kunnen bewaren. Verder werd de kantine van het ziekenhuis grondig aangepakt, zodat bezoekers en personeelsleden, zowel binnen als buiten (in zogenaamde paillotes) iets kunnen eten en drinken; een frigo zorgt voor de bewaring van frisdrank, vlees en vis.
In 2022 werden twee waterbronnen beveiligd en werden opleidingen aan de lokale bevolking over de omgang met proper water gesubsidieerd, onder meer via een theatergroep. Voor 2023 wordt de beveiliging van drie andere waterbronnen voorzien.
De Amerikaanse Ontwikkelingssamenwerking (USAID) heeft intermitterend gezondheidsprojecten in de provincie Sankuru, waarvan de gezondheidszone Katako-Kombe ook geniet. Zij vertegenwoordigen onder meer multilaterale ontwikkelingsorganisaties zoals het Global Fund to fight Aids, Tuberculosis and Malaria (GFATM of Global Fund), waardoor malaria- en aidsdiagnose en behandeling gratis zijn. Zij beschikken over een belangrijke depot medicatie in Lodja (op 130 km van KK) waar de gezondheidszone zich kan bevoorraden in essentiële medicatie. Zij hebben projecten om de bevolking te betrekken bij de organisatie van de gezondheidszorg in de dorpen (community based medicine). Tot recent verliepen hun projecten via de ngo Prosani en Chemonics maar wellicht wordt het project verlengd via ABT.
Cordaid, een Nederlandse ngo steunt programma’s op gebied van aids en tuberculose; het labo van KK heeft een belangrijke toestel gekregen om o.m. resistente gevallen van tuberculose op te sporen.
Het nationaal vaccinatieprogramma (Programme Elargi de Vaccination of PEV) werkt zeer vlot in de ZS Katako-Kombe, zodat kinderen en zwangere vrouwen optimaal gevaccineerd worden. De provincie Sankuru krijgt hierbij de steun van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO/WHO/OMS), van Unicef en de ngo VillageReach.
Unicef steunt intermitterend projecten mbt ondervoeding.
Naast de missies van AZV, waar het accent op capaciteitsopbouw ligt, wordt ook gewerkt aan de professionele vorming van onze Congolese medewerkers.
Een aantal dokters hebben de vorige jaren opleidingen gevolgd in echografie en santé publique, andere medewerkers in water en sanitatie, vaccinatiebeheer, medische statistieken, hygiëne, diabetes, financieel en administratief beheer van het project enz.
De laatste jaren weerhouden we vooral:
Paul Difumba, lokale verpleegkundige, heeft gedurende vier jaar een opleiding gevolgd in anaesthesie in Bukavu, waarna hij tijdelijk terugkeerde naar Katako-Kombe, onder meer om een lokale collega op te leiden in basisanaesthesie, waarna hij eind 2021 terugkeerde naar Bukavu om een aanvullende licentie te volgen. In 2024 kan hij definitief aan de slag in KK als anaesthesist en voor het beleid van akute problemen op de spoed.
Louise Ondungola, diensthoofd van het laboratorium, heeft drie jaar extra opleiding in labotechnieken in Kinshasa gevolgd, en volgde in 2023 in het Ngaliemaziekenhuis in Kinshasa een opleiding in detectie van drepanocytose, een veel voorkomende overdraagbare aandoening die een belangrijke kindersterfte meebrengt, maar na genetische detectie beter kan behandeld worden.
Placide Lofukola, volgde een opleiding als ingenieur elektricien in Kinshasa en is verantwoordelijk voor de dienst logistiek.
Dokter Junior Longanga, directeur van het ZH, volgde in 2022 in het Ngaliema Ziekenhuis in Kinshasa een grondige opleiding in echografie en in basiselectrocardiografie en in 2023 een opleiding in ziekenhuismanagement.
Brevette Djonge Aseke, VPK, volgde in 2023 een opleiding in echografie in het ZH van Kisantu.
Doker Pius Wonga volgde een navorming in fistelchirurgie in 2023.
In 2023 volgde de hoofdVPK van de dienst pediatrie, Joseph Omalokandja, een opleiding in neonatologie in het Ngaliema Ziekenhuis in Kinshasa.
Memisa krijgt geld van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking voor de ZS. Hiervan gaat een aanzienlijk deel naar premies voor het personeel van het ZH en de CS, de BDOM en de Division Provinciale; de rest gaat naar kosten voor vervoermiddelen, bouwwerken, materiaal, medicatie, opleiding en opvolging. Het grootste deel van de bouwwerken, materiaal, vervoermiddelen, energie, vormingen, bepaalde premies, vervoer van materiaal enz.. komt van gelden ingezameld via het initiatief Memisa-Ziekenhuis voor Ziekenhuis (die fiscale attesten uitlevert) en de Jan Steyaert Stichting. Verder krijgt het project sinds 2016 steun van het Jean-Pierre Goetghebuer Fonds bij de Koning Boudewijn Stichting (KBS) en sinds 2017 jaarlijks van de Provincie Oost-Vlaanderen (Mondiale Solidariteit). Het project kan ook bogen op een hele groep personen, organisaties (zoals service clubs) en stichtingen die heel regelmatig of punctueel het project sponsoren.
Gebruik dit formulier voor al uw vragen of opmerkingen over ons project. We geven u graag een antwoord.
rik.neirynck@scarlet.be