De bbq op zondag 7 september ten voordele van het gezondheidsproject Katako-Kombe in Congo kende andermaal een groot succes. Dit jaarlijks evenement kadert in de jumelage die Maria Middelares sinds 2004 heeft met het ziekenhuis in Congo ism de niet gouvenementele orgaisatie Memisa.

Er waren 375 personen ingeschreven. Het weer was van de partij en de hoge temperaturen werden vlot opgevangen in een goed verluchte  tent; wie toch van de zon wou genieten kon ook buiten de tent genieten.

De sfeer was warm en gemoedelijk. Zoals elk jaar was het voor velen een gezellig jaarlijks terugzien, voor anderen een eerste kennismaking met het project. Dit laatste kon onder meer via een power point voorstelling over de historiek van het project.

Dokter Yves Kluyskens, bezieler van het project, had het in zijn speech over de impact van de oorlogssituatie in het Oosten van Congo en van de bruuske stopzetting door president Trump van de Amerikaanse ontwikkelingssamenwerking (USAID). Hierdoor liepen onder meer de bouwwerken vertraging op en riskeert essentiële, zelfs levensbedreigende, medicatie niet meer gratis ter beschikking te komen. Dokter Nele Vangheluwe, urgentiste op de campus St Vincentius Deinze, die enkele keren ter plaatse op missie ging voor Artsen Zonder Vakantie, las een tekst voor van de hoofdgeneesheer van het ziekenhuis van Katako-Kombe over de visie van de lokale bevolking op het project en op dokter Kluyskens.

Het evenement kon alleen doorgaan dank zij de logistieke en financiële hulp van Maria Middelares, maar ook dank zij de talrijke vrijwilligers die zich eens temeer hebben ingezet voor een tot in de laatste puntjes perfecte organisatie.

Soorten en gradatie ondervoeding.

Als men spreekt over ondervoeding bij kinderen maakt men een onderscheid tussen chronische en acute vormen.

Tot de eerste behoort “stunting”, met name dat het kind te klein is voor zijn leeftijd. Dit valt niet zo evident op maar is toch een vorm van ondervoeding die men frequent vindt, vooral in de lage-inkomenslanden van Sub-Sahara-Afrika en Zuid-Azië. Het is het gevolg van een chronisch tekort aan voldoende of gepaste voeding en drinkbaar water, een zwak gezondheidszorgsysteem, en wordt in de hand gewerkt door herhaalde infectieziekten. UNICEF schatte in 2022 dat wereldwijd ongeveer 150 miljoen of 22  % van de  kinderen onder vijf jaar hiertoe behoren; in Congo gaat het om meer dan 40 % van deze leeftijdsgroep. Dit kan later leerproblemen en/of mentale achterstand veroorzaken.

Maar als men het heeft over ondervoeding of malnutritie gaat het meestal over kinderen die significant te weinig wegen voor hun lengte, door een te lage inname van calorieën (zoals we nu meemaken in Gaza), al dan niet verergerd door acute infectieziekten zoals malaria, ernstige diarree en luchtwegeninfecties of -zeldzamer- tgv een chronische aandoening zoals kanker of tuberculose. Risicofactoren op ondervoeding bij jonge kinderen zijn extreme armoede, lage scholing van de moeder, alleenstaande moeders, ziekte of handicap van de moeder, te snel op elkaar volgende zwangerschappen, tienerzwangerschappen, meerlingen, familiale problemen, te eenzijdige voeding.

Er zijn verschillende gradaties van ondervoeding, gaande van licht tot zeer ernstig en levensbedreigend (zogenaamde “wasting of marasme”). Verder is er nog “kwashiorkor”, waarbij de kinderen opgezwollen (veralgemeend oedeem) en opvallend apathisch zijn en veroorzaakt is door een gebrek aan eiwitten in de voeding.

Ondervoeding in Katako-Kombe.

In de regio (gezondheidszone of zone de santé) Katako-Kombe heeft men te maken met alle vormen van ondervoeding. Er werden de laatste jaren tweemaal grondige enquêtes uitgevoerd, waarbij telkens ongeveer 10 % van de kinderen onder vijf jaar (vooral tussen 6 maand en drie jaar) aan ernstige ondervoeding bleek te lijden, en één derde hiervan aan de zeer ernstige vorm, marasme; ongeveer 0,5 % leed aan kwashiorkor.

Theoretisch gezien zou ondervoeding in deze streek eerder zeldzaam mogen voorkomen, omdat de basisbestanddelen in de voedselketen beschikbaar zijn. Het zijn vooral de hogervermelde sociale risicofactoren en uitlokkende factoren die verantwoordelijk zijn. Er is wel nog een lokale factor aanwezig, met name een insect dat gemiddeld om de twee jaar de rijstoogst grotendeels vernietigt in een deel van de gezondheidszone; als men weet dat rijst de basisvoeding is in deze regio kan men verstaan dat als het insect toeslaat het aantal kinderen met ondervoeding ook drastisch toeneemt. Men heeft geen efficiënt bestrijdingsmiddel tegen dat insect gevonden, ondanks grondig wetenschappelijk onderzoek, onder meer door de Food and Agriculture Organization (FAO).

De detectie van ondervoeding geschiedt normaal gezien ter gelegenheid van een driemaandelijks bezoek van de moeder en haar kinderen onder vijf jaar in het dichtsbij gelegen gezondheidscentrum (centre de santé) ter gelegenheid van de zogenaamde “consultation préscolaire”, die verplicht en gratis is.  De kinderen worden hierbij gemeten, gewogen en de bovenomtrek van een arm wordt gemeten; dit laatste is een eenvoudige maar belangrijke diagnostische test om ondervoeding op te sporen. Deze parameters worden vergeleken met voor de lokale populatie vastgelegde referentiecijfers, die op grafieken (groeicurves) worden weergegeven en in de de fiche van het kind worden bijgehouden; dit laat ook toe de evolutie van de parameters te volgen en eventuele plotse wijzigingen op te sporen en zonodig alarm te slaan. Maar niet alle moeders bieden zich met de nodige regelmaat aan, vooral als er sociale risicofactoren bestaan of uit schaamte met een ondervoed kind naar het centrum te komen. Er zijn lokale vrijwilligers (zogenaamde “relais communautaires”) om deze moeders op te zoeken en te motiveren om toch naar die consultatie te komen.

Het Congolese gezondheidssysteem is op papier perfect georganiseerd en er bestaat een organisatie, PRONANUT (Programme National de Nutrition), die verantwoordelijk is voor de aanpak van ondervoeding en o.m. met UNICEF samenwerkt. In de regio Katako-Kombe is PRONANUT nagenoeg onzichtbaar op terrein en UNICEF is er de laatste jaren veel minder actief. Beide organisaties zouden onder meer de producten die nodig zijn bij zeer ernstige ondervoeding moeten ter beschikking stellen (“PLUMPY’NUT”), in het bijzonder aan het ziekenhuis, waar die kinderen normaal gezien moeten verwezen worden vanuit de gezondheidscentra. In welke mate de stopzetting van de Amerikaanse ontwikkelingshulp via (“USAID”) en de sterke reductie van hun bijdrage aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ter plaatse een belangrijke rol zal spelen is nog te vroeg om te evalueren. De Amerikaanse niet-gouvernementele organisaties hebben zich intussen wel teruggetrokken, en dat betekent onder meer dat er veel minder levensnoodzakelijke medicatie ter beschikking is en dat de steun aan zogenaamde communautaire organisaties, zoals de hogervermelde relais communautaires, gestopt is. Ongetwijjfeld zal dit ook een negatieve impact hebben op de aanpak van de ondervoeding.

Aanpak van ondervoeding in Katako-Kombe in het verleden.

De laatste twee decennia hebben een aantal internationale organisaties zich professioneel toegelegd op ondervoeding in de gezondheidszone Katako-Kombe (Cordaid, Action Contre la Faim, Caritas), met enquêtes en statistieken, de installatie in bepaalde centres de santé van lokalen waar alles ter beschikking was voor de detectie, aanpak en lokale behandeling van de middelmatige en ernstige gevallen, evenals de behandeling van de zeer ernstige gevallen in het ziekenhuis. Maar spijtig genoeg bleven deze organisaties hoogstens een drietal jaar actief, waarna zij plots vertrokken. Gezien ondervoeding een chronisch recurrerend probleem is, dat onafgebroken de nodige aandacht vraagt (denken we bijvoorbeeld aan de telkens bijkomende groep jonge moeders die voordien geen professionele begeleiding of aandacht van hun omgeving kregen), is het telkens nagenoeg aan nul herbeginnen.

Aanpak van ondervoeding in Katako-Kombe door Memisa.

Normaal gezien zou Memisa zich in Katako-Kombe niet echt moeten bezig houden met het probleem van ondervoeding, gezien gouvernementele en niet-gouvernementele organisaties en UNICEF de taak hebben zich hierover te ontfermen. Maar gezien de verontrustende toestand en het gebrek aan structurele hulp heeft Memisa zelf het heft in handen genomen en een budget hiervoor voorzien; hopelijk als tijdelijke overgangsmaatregel.

Gelukkig kan men ter plaatse rekenen op nutritionisten (voedingsdeskundigen), die hun vak kennen en heel gedreven zijn, vooral nu zij ook gesteund worden voor hun werk en middelen krijgen om zich te verplaatsen, vormingen te geven en voedsel voor de zware gevallen aan te kopen. Hun voornaamste taak is de moeders met ondervoede kinderen, aan te leren welke voeding zij hun kinderen moeten geven, eens borstvoeding gestopt of afgebouwd wordt. De overgang naar andere voeding, zeker na het volledig stoppen van de borstvoeding, is een kritieke periode als de jonge moeder niet begeleid wordt door oudere meer ervaren vrouwen. In de praktijk dient de moeder (of zo nodig een voedster of min) de eerste zes maanden exclusief borstvoeding te geven. Nadien poogt men de moeders te overtuigen aan het kind tot twee jaar borstvoeding door te geven, en progressief andere voeding toe te voegen. Een voordeel is ook dat -zeker exclusieve- borstvoeding een relatief goed én goedkoop anticonceptiemiddel is en het risico op een vroegtijdige nieuwe zwangerschap drastisch vermindert.

Het accent van de opleiding ligt enerzijds op de uitleg van het belang het kind regelmatig te laten onderzoeken in het centre de santé, waar de groeiparameters worden opgevolgd en de vaccinaties verricht; anderzijds op het aanleren van het bereiden van de gepaste brei (zogenaamde “bouillie”) voor het kind, bij het spenen van de borstvoeding en later. De nutritioniste geeft hierbij een “culinaire demonstratie” in de dorpen, waarbij zij samen met een groep jonge moeders en meestal in aanwezigheid van de dorpsgemeenschap de verschillende soorten bouillie klaarmaakt. Hierbij maakt zij enkel gebruik van lokale voedingsmiddelen, rekening houdend met het seizoen, en zorgt ervoor dat de bouillie alle nodige voedingsstoffen bevat al naargelang de leeftijd en het gewicht van het kind.

In het gezondheidscentrum houdt men bij deze kinderen nauwkeurig de vaccinaties in het oog, en geeft men hen vitamine A, foliumzuur en ijzer, evenals mebendazol, omdat die darmwormen doodt die de opname van voedingsstoffen verhinderen.

Ook in het ziekenhuis zijn de nutritionisten actief, in samenwerking met de dokters en verpleegkundigen van de pediatrie. Deze houden zich vooral bezig met de kinderen met marasme. Zij geven zo nodig infusen en ook PLUMYNUT, tot deze kinderen opnieuw kunnen gevoed worden met een aangepaste bouillie, die onder toezicht door de moeder wordt gegeven. Missies van Artsen Zonder Vakantie in Katako-Kombe spitsen zich ook toe op deze problematiek. Hospitalisatie wordt in de mate van het mogelijke zo kort mogelijk gehouden zodat de moeder, die ook andere taken heeft (op het land werken, zorg voor haar andere kinderen), terug naar huis kan terugkeren.

Het is de bedoeling en de hoop dat met de introductie van deze eenvoudige maatregelen het aantal gevallen van ondervoeding, en vooral de ernstige vormen, drastisch zou dalen. Memisa zal er ook over waken dat zolang andere organisaties hun verantwoordelijkheid op dat vlak niet opnieuw opnemen dit syteem zou onderhouden worden. Het ideale zou zijn dat de opvang van relatief zware gevallen gedecentraliseerd zou kunnen doorgaan in een aantal centres de santé.

Yves Kluyskens

Terugblik op 2024 in Katako-Kombe.

We kunnen terugblikken op een hele reeks realisaties in 2024 in Katako-Kombe.
Vooreerst werd de klassieke steun aan basisgezondheidszorg (consultaties in het ziekenhuis en de gezondheidscentra, vaccinatie, moeder-en kindzorg, medicatiebeleid, evaluaties enz.) verder gezet. De bevallingen en keizersnedes werden verder gesubsidieerd om de zwangere vrouwen toe te laten in veilige omstandigheden en nagenoeg gratis te bevallen in het ziekenhuis. De hospitalisatie van kinderen van extreem arme ouders (indigents) bleef opgevangen door een fonds. De internetverbinding werkte het ganse jaar door optimaal, zodat wij constant in contact konden blijven met onze Congolese partners; ook via WhatsApp bleven gesprekken mogelijk.

Nieuw was de steun aan activiteiten in het kader van ondervoeding. Er werden in verschillende dorpen informatiesessies georganiseerd voor jonge moeders om hen aan te leren welke voeding zij kunnen geven aan hun jonge kinderen om te vermijden dat zij ondervoed geraken. Voedsel is er meestal voldoende ter beschikking maar dikwijls te eenzijdig toegediend. Ook in het hospitaal werden maatregelen genomen om zwaar ondervoede kinderen te behandelen en liefst zo snel mogelijk met lokaal voedsel dat de moeders samen met onze nutritioniste klaar maken.

Verder werden de volgende activiteiten uitgevoerd:
• rehabilitatiewerken aan twee gezondheidscentra
• rehabilitatie van de dienst inwendige ziekten
• herstellingswerken aan de dienst gynecologie
• aankoop van een 4×4 voor de gezondheidszone
• aankoop van een motor voor de maandelijkse evaluaties van de gezondheidscentra
• aankoop van medisch materiaal en matrassen voor de gezondheidscentra en het ziekenhuis
• plaatsing van verlichting op zonne energie in 9 gezondheidscentra
• informatieve sessies aan de laatstejaars leerlingen van meisjesscholen over familieplanning

Er werd ook een nieuwe motor aangekocht, omgevormd tot motor-ambulance, omdat één originele motoren end of life geraakte; dat project draait bijzonder goed en redt veel levens, vooral obstetrische en pediatrische urgenties. Intussen is ook gestart met de bouw van een nieuwe spoedopname. In dat kader werden ook twee missies urgentiegeneeskunde van Artsen Zonder Vakantie georganiseerd om de lokale capaciteiten van de dokters en verpleegkundigen op dat gebied te helpen versterken; nieuwe missies zijn gepland, ook pediatrische missies. Maar momenteel vertrekken geen buitenlandse missies; hiervoor moet de politieke toestand in Congo stabieler worden.

Een bijzonder gemotiveerde en ervaren verpleegkundige volgde een intensieve cursus echografie; het is onze vaststelling dat de dokters, die in het hospitaal werken en echografie aankunnen, na enkele jaren de kans krijgen om na de opgedane ervaring elders, in betere omstandigheden (vooral financieel), te gaan werken, meestal in grootsteden. Verpleegkundigen zijn veel meer honkvast.

Eens temeer werden medisch materiaal en uniformen vanuit het jumelageziekenhuis Maria Middelares Gent opgestuurd.

Yves Kluyskens

Op 21 februari werd in de kapel van AZ Maria Middelares een quiz georganiseerd voor de ziekenhuismedewerkers, waarvan de opbrengst naar de nieuwe spoed van het jumelageziekenhuis in Katako-Kombe ging. 120 enthousiaste quizzers, verdeeld in ploegen van vier, namen deel aan dit evenement, een initiatief van Eline Sprengers (dienst apotheek) en Arne Huyghe (verpleegkundige oftalmologische chirurgie). De voorbereiding en de logistieke organisatie waren tot in de puntjes perfect, de drankverdeling verliep vlot en “vloeiend”.

De sfeer zat er goed in, de deelnemers waren opvallend geboeid en geconcentreerd, want de vragen waren heel gevarieerd en soms bijzondere moeilijk te beantwoorden, met veel adders onder het gras. Desondanks slaagde het “team communicatie” een monsterscore van 80 % te halen.

Tijdens de pauze werd er tijd vrijgemaakt om het project in Katako Kombe even toe te lichten. Met behulp van een aantal dia’s en een woordje uitleg van Yves Kluyskens en Nele Van Gheluwe, werd het voor de deelnemers nogmaals duidelijk hoezeer het nodig is om het jumelageziekenhuis in Congo financieel te steunen. We hopen dat deze avond het project Katako Kombe nog meer onder de aandacht gebracht heeft en de collega’s in Maria Middelares warm gemaakt heeft voor de volgende events, zoals de BBQ op zondag 7 september.

Yves Kluyskens

Hierbij uittreksels van een artikel dat verschenen in Rotary Contact (auteur: Steven Vermeylen)

Nele Vangheluwe is als spoedarts verbonden aan ziekenhuizen in Deinze en Oostende. Tijdens haar vakantieperiodes is ze echter in Afrika te vinden, waar ze helpt bij de uitbouw van spoedafdelingen in plaatselijke hospitalen. ‘De noden zijn enorm, maar de inzet van mijn Afrikaanse collega’s dwingt bewondering af.’

Sinds 2005 reist dokter Nele een viertal keer per jaar naar landen als Congo, Rwanda, Burundi en Benin. Als vrijwillig expert bij Artsen Zonder Vakantie (AZV) zet ze zich in voor een toegankelijke en kwaliteitsvolle gezondheidszorg. Vanuit haar expertise focust zij vooral op spoedeisende hulp, een domein dat in Afrika nog grotendeels in de kinderschoenen staat. Door een goede wisselwerking met de plaatselijke collega’s zorgt ze ervoor dat de aanpak optimaal is aangepast is aan de lokale omstandigheden.

Tijdens trajecten van (in principe) drie jaar geeft Nele opleidingen en gaat ze mee aan de slag, terwijl AZV medisch materiaal ter beschikking stelt. ‘Het is mooi om te zien dat er bij elke missie enkele stappen voorwaarts worden gezet. Op drie jaar tijd kan je veel realiseren. Samen stellen we protocollen op, op maat van hun spoeddienst. We leggen een urgentiekast aan. We behandelen vragen als ‘Wat doe je met een acuut zieke patiënt?’, ‘Welke waarden meet je?’, ‘Waar moet die naartoe?’… Zowel theoretische als praktische aspecten komen aan bod. We doen bijvoorbeeld ook reanimatieoefeningen, aan de hand van een oefenpop die ik daarvoor meebreng.’ De missies verlopen in het gezelschap van een verpleegkundige, uit Europa of uit één van de Afrikaanse partnerlanden van AZV. ‘Mijn tijd, mijn kennis en mijn hart delen met de gezondheidswerkers en hun patiënten in Afrika, geeft me zoveel energie. “Wie geeft, ontvangt”, leerde een collega in Benin me ooit, en ik weet dat ze gelijk heeft.’

In oktober was Nele nog in het ziekenhuis van Katako-Kombe (DR Congo). Dit partnerziekenhuis van AZ Maria Middelares ligt in de centrale provincie Sankuru, Het ziekenhuis bedient een regio van 8.400 km² (of meer dan een vierde van België), met 161.000 inwoners (van wie ongeveer 45 % jonger is dan 15 jaar). ‘Ziek worden en een behandeling krijgen, is in Afrika allesbehalve een evidentie. Hier voel je de ware toedracht van de ‘struggle for life’. Toch heb ik er mijn hart verloren. De hartelijkheid van de mensen doet zo’n deugd. Er heerst een echt gemeenschapsgevoel; het is haast onmogelijk je hier alleen te voelen. En dan is er natuurlijk de prachtige natuur. Bij de minste gelegenheid is er muziek en dans. Met veel creativiteit bedenken de mensen oplossingen voor allerlei problemen en hun beslommeringen doen hun nooit de glimlach verliezen… Wist je dat in de lokale taal – het Tetela – het woordje “neen” niet bestaat? Hier bestaat alleen een ja: “eleo”. Eleo aan het leven!’

Het grote struikelblok is en blijft de schrijnende armoede onder de bevolking, die veel moeite moet doen om medische zorgen te betalen. ‘De mensen leven in het nu. Ze hebben al zoveel moeite om te overleven en de dag door te komen, dat ze minder met eventuele problemen in de toekomst bezig zijn. Betalen voor iets wat ze misschien niet nodig zullen hebben, is in die context niet vanzelfsprekend.’

Aangezien klassieke ambulances vaak niet voorhanden of inzetbaar zijn op de hobbelige en modderige wegen, verloopt het ziekenvervoer grotendeels per motor. Die worden dan omgevormd tot een voertuig dat een zieke persoon min of meer comfortabel kan vervoeren. In Katako-Kombe werd een lokaal comité opgericht dat met eenvoudig materiaal (schoppen, houwelen, kruiwagens..) een aantal wegen (pistes) herstelt en onderhoudt. Met de steun van de provincie Oost-Vlaanderen werden de voorbije jaren twee motor-ambulances aangekocht. Niet alle kleine gezondheidscentra hebben gsm-bereik. Soms wordt een radioverbinding geïnstalleerd, waarmee de gezondheidswerkers het ziekenhuis kunnen vragen een motor uit te sturen. Een deel van de kosten wordt door de bevolking zelf gedragen. Hiervoor betaalt iedereen die op consultatie gaat in een gezondheidscentrum een kleine bijdrage. Die komt terecht in een solidariteitsfonds, waarmee uitgaven zoals de premies voor de chauffeurs, en het onderhoud en de aankoop van brandstof voor de motoren worden gedekt.

Het pendelen tussen twee werelden vereist wel enig aanpassingsvermogen van Nele. ‘In Afrika leef ik op het ritme van de dag. Ik eet wat de pot schaft. In mijn vrije uren valt er niet veel meer te doen dan een boek te lezen, wat werk voor te bereiden of een wandeling te maken. Vaak valt na een bepaald uur de elektriciteit uit. Terug in België vind ik het enorme aanbod aan voeding en luxeproducten telkens weer confronterend. Het bezorgt me een zekere keuzestress. In Katako-Kombe aten we iedere dag hetzelfde: rijst of maniok, wat vlees of vis, en een groene bladgroente. Ik slaag er nog steeds niet in om alle groene groenten daar uit elkaar te houden – alles wat eetbaar is, wordt klaar gemaakt. De verschillen tussen die twee werelden vallen moeilijk te rijmen. Ik kan zelfs niet zeggen aan welke ik de voorkeur geef…’

Op 1 september vond de jaarlijkse bbq plaats ten voordele van het gezondheidsproject Katako-Kombe. Zoals de vorige jaren ging deze door op de campus van het ziekenhuis Maria Middelares Gent. Het evenement kende andermaal een groot succes: het aaantal inschrijvingen liep boven 400, het goede weer was eens temeer van de partij, de sfeer was gezellig en de maaltijd was kwalitatief uitstekend.

Het  dagthema was de intensieve samenwerking tussen de ngo’s Memisa en Artsen Zonder Vakantie in Katako-Kombe. De eerste ngo werkt hoofdzakelijk op de uitbouw van basisgezondheids org en heeft een samenwerkingsakkoord (jumelage)met Maria Middalres, het tweede is gericht op capaciteitsversterking van het medisch, verpleegkundig en technisch personeel. Beide zijn actief in Katako-Kombe sinds 2008.

Dokter Nele Vangheluwe (spoedarts in het fusieziekenhuis St Vincentius Deinze) gaf een stevige en emotionle getuigenis over haar recente missie spoed voor Artsen Zonder Vakantie in Katako-Kombe, waarbij zij de nadruk legde op de bijzonder sterke motivatie en leergierigheid van het zorgpersoneel en de zin van aanvullende missies op dat domein. Zij vertrekt er trouwens in oktober voor een tweede missie.

De opbrengst van de bbq gaat integraal naar de bouw van een nieuwe spoedopname in Katako-Kombe, dat gezien de sterke toevloed van patiënten dringend aan vernieuwing toe is.

Zonder de inzet van een vijftigtal vrijwilligers en de financiële en logistieke steun, ook op gebied van communicatie, zonder de taartenbakkers en de donoren van geschenken voor de tombola te vergeten, was dit feestelijk gebeuren niet mogelijk. Nogmaals onze oprechte dank hiervoor, ook vanwege onze partners in Congo.

Het organiserend comité van de bbq.

Sikkelcelanemie (ofwel drepanocytose)  is de meest voorkomende genetische aandoening in de DR Congo. Men schat dat er jaarlijks tot 50.000 kinderen met sikkelcelziekte geboren worden. De helft van deze kinderen zal de leeftijd van 5 jaar niet halen [1]. In Katako Kombe, in de provincie Sankuru, investeert Memisa in screening om de oorzaak te achterhalen en om patiënten te ondersteunen in het leren omgaan met deze ziekte.

Sikkelcelanemie veroorzaakt vervorming van rode bloedcellen

Sikkelcelanemie is een genetische aandoening die een vervorming van de rode bloedcellen veroorzaakt. De normale vorm van een rode bloedcel is rond, maar aangetast door de ziekte worden ze sikkelvormig. Deze vervorming van de bloedcellen veroorzaakt verstopping van de kleine bloedvaten. Hierdoor kunnen bloedproppen gevormd worden.

Deze ziekte beïnvloedt de levenskwaliteit van de getroffen persoon en veroorzaakt extreme pijn, waarmee moeilijk te leven valt. Mensen die lijden aan sikkelcelanemie, lijden meestal aan bloedarmoede, omdat de rode bloedcellen in dit geval een veel kortere levensduur hebben dan gezonde bloedcellen. Patiënten worden ook blootgesteld aan verschillende complicaties, waaronder beroertes, nierfalen, verscheidene soorten infecties, etc.

Een erfelijke ziekte

Sikkelcelanemie is een erfelijke ziekte met recessieve transmissie. Wanneer slechts één van de twee ouders drager is van het gemuteerde gen, kan de baby de “heterozygote” vorm van de ziekte oplopen. Het kind zal dan een “gezonde drager” zijn. Hij of zij zal niet ziek zijn, maar kan het gen doorgeven aan zijn of haar nakomelingen. Anderzijds, wanneer beide ouders drager zijn van het gemuteerde gen, kan de ziekte in ernstige vorm voorkomen bij het kind. Dit is de zogenaamde “homozygote” vorm. Alle rode bloedcellen zullen bij het kind de vorm van een sikkel aannemen. In de Afrikaanse regio sterft de meerderheid van de kinderen met een ergste vorm van sikkelcelanemie voor de leeftijd van vijf jaar, meestal aan de gevolgen van een infectie of van ernstige bloedarmoede.

Leven met de sikkelcelziekte in de Democratische Republiek Congo 

Op dit moment bestaat er nog geen curatieve behandeling waarbij men kan genezen van sikkelcelanemie, uitgezonderd door middel van een beenmergtransplantatie. Deze behandeling is wel zeldzaam en heel kostelijk. Dit is momenteel niet mogelijk in de DR Congo. Echter, er bestaan wel oplossingen die het voor de patiënt mogelijk maken om te leven met deze ziekte.

Zo zijn regelmatige bloedtransfusies onmisbaar bij de behandeling van patiënten met sikkelcelanemie. De zieke wordt getransfundeerd met bloed van een compatibele donor:

• om een aanvaardbaar percentage van rode bloedcellen te vinden in geval van bloedarmoede
• om tijdelijk een deel van de vervormde rode bloedcellen te vervangen door gezonde rode bloedcellen  [2].

In de landelijke gebieden van de DR Congo, zoals in Katako Kombe, is het een grote uitdaging om tijdig gescreend en getest bloed voorhanden te hebben. Het is niet zo dat er een voorraad bloed beschikbaar is in de ziekenhuizen. Het zijn meestal de ouders die de rol van donor op zich nemen voor hun kind. Het geschikte materiaal is ook niet altijd aanwezig. Lege plastic zakken, bloedgroeptests, screening kits,… Heel wat materiaal is nodig om een veilige bloedtransfusie te verzekeren, zonder het risico te lopen op een overdracht van hepatitis of hiv.

Het belang van screenings en opsporing in Katako Kombe 

Een bloedtest genaamd elektroforese wordt gebruikt om de diagnose van sikkelcelanemie te stellen. Dankzij screenings kunnen probleemgevallen geïdentificeerd worden. Dit stelt het zorgpersoneel in staat om de patiënt beter te verzorgen en er alles aan te doen om de complicaties gerelateerd aan sikkelcelziekte te verminderen. In Katako Kombe financiert Memisa het nodige materiaal om deze analyse uit te voeren, alsook de opleidingen voor het zorgpersoneel.

Louise is biologe en verantwoordelijke in de laboratoriumafdeling in het ziekenhuis van Katako. Ze heeft een gespecialiseerde opleiding gevolgd in elektroforese om de nauwkeurigheid van haar diagnose van sikkelcelanemie te verbeteren. Deze opleiding werd mogelijk gemaakt door Memisa, met de steun van de Koning Boudewijnstichting. Naast de aspecten op vlak van techniek, manipulatie en interpretatie, is de biologe ook opgeleid in de meer menselijke aspecten. Op welke manier moet je een patiënt verwelkomen bij een onderzoek? Hoe stel je de patiënt in kwestie gerust of vertel je hem of haar de diagnose?

Louise Odungola, verantwoordelijke in het laboratorium in Katako Kombe

Na één jaar zijn er in Katako 289 patiënten onderzocht, waarvan er bij 79 homozygote sikkelcelanemie is vastgesteld (de ernstige vorm). Dit is dus bij 27% van de uitgevoerde tests. De patiënten die lijden aan de ernstige vorm kunnen beroep doen op gratis consultaties in het ziekenhuis.

Leven met de angst om de ziekte door te geven aan je kind

Nog eens een derde van de geteste patiënten is drager van het gemuteerde gen. Dit wil zeggen dat ze de ziekte kunnen overdragen op hun kinderen, wanneer hun partner ook drager is van het drepanocytaire gen. Deze resultaten zijn alarmerend.

Via de lokale radio worden in Katako sensibiliserende boodschappen verspreid om jonge luisteraars aan te moedigen zich te laten testen. Heel wat jonge koppels kiezen ervoor zich te laten testen voordat ze trouwen. Wanneer het risico te groot is om de ziekte over te dragen naar hun toekomstig kind, nemen ze de hartverscheurende beslissing om uit elkaar te gaan.

***

De sikkelcelziekte is een pijnlijke, erfelijke ziekte die vaak voorkomt in de Democratische Republiek Congo. De gevolgen kunnen desastreus zijn, vooral voor de gezondheid van kinderen. Screening is een eerste stap om patiënten te helpen leven met deze ziekte. In de provincie Sankuru is het zorgpersoneel dankzij Memisa nu in staat om patiënten te screenen en ze bij te staan doorheen het ziekteproces.

De zone van Katako Kombe is gekoppeld aan het AZ Maria Middelares in Gent, in het kader van het Ziekenhuis voor Ziekenhuis-initiatief van Memisa. Ieder jaar werft het personeel van Maria Middelares fondsen ten voordele van de bevolking in Katako.  Om de twee jaar reizen personeelsleden van het ziekenhuis naar Katako om hun Congolese collega’s te ontmoeten en de gekoppelde zone te bezoeken.

Giften voor het gezondheidsproject in Katako-Kombe kunnen gestort worden op:

Memisa Katako-Kombe

BE79 8805 6167 7133 (BIC/ BBRUBEBB)

Vermelding: 910/8000/00021

Fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro per jaar

Voor meer informatie over het project : www.katako-kombe.be

Hieronder een tekst die dokter Nele Vangheluwe eind mei schreef bij haar terugkeer van een missie spoed die zij voor Artsen Zonder Vakantie verrichte in het ziekenhuis van Katako-Kombe. Zij is in België spoedarts in het Sint–Vincentiusziekenhuis van Deinze en in het AZ Oostende.

“Ik ben terug thuis en aan het werk, na een intense missie (Artsen Zonder Vakantie) in het partnerziekenhuis van Maria Middelares, Katako-Kombe, in het rurale gebied Sankuru in Centraal Congo. Ik werkte er met hen op de spoeddienst en intensieve zorg. We werkten samen, organiseerden de dienst en ik gaf vorming. Zij waren zeer geïnteresseerd, heel gedreven en bereid om een goede dienst te zijn. Want zij willen kwalitatieve zorg verlenen aan mensen, die soms uren ver stappen of per moto komen.
Ode aan hen, onze collega-zorgverleners van elke dag. Zij kregen een gelaat. Ik noem er enkele: Boniface, een schitterende verpleegkundige die de spoeddienst in goede banen leidt, Dr. Pius, een bekwame chirurg die ook zijn patiënten door moeilijke postoperatieve zorg loodst, Dr. Cyrille, een spring in ‘ t veld in zorg voor zijn patiënten en die zijn vrouw, ook dokter in het ziekenhuis, moet missen omdat ze momenteel medische zorg nodig heeft in Kinshasa.
Mensen worden er verzorgd in grote zalen, er is op spoed één monitor – die gedeeld wordt met de intensieve zorg – beschikbaar, elektriciteit wordt geleverd door zonnepannelen, en bij weinig zon, kan dit wel eens een donkere nacht worden, water wordt in tonnen aangevoerd van km’s ver. Artsen en verpleegkundigen leveren de beste zorg met weinig middelen. Dag in dag uit werken en leven ze moedig in een afgelegen regio. Zij zijn onze helden!

De hulp van het Maria Middelares ziekenhuis sinds jaren is zichtbaar en draagt zeker bij!
Een nieuwe spoed is in opbouw die meer ruimte en privacy en kwaliteit zal leveren voor de zorgverleners en hun patiënten.  Ze kijken ernaar uit. Jullie maken voor hen het verschil. 

Hartelijk dank in hun naam

Op 28 april werd in aanwezigheid van talrijke regionale beleidsleiders, vertegenwoordigers van het personeel van het ziekenhuis en van de gezondheidszone (Zone de Santé) van Katako-Kombe en de ganse bevolking van het dorp het gezondheidscentrum (centre de santé/CS) Lotola feestelijk ingehuldigd. Dit centrum was aan een volledige heropbouw toe gezien de ernstige staat van verval van het vorige gebouw.

Het CS Lotola werd door de vertegenwoordigers van de Gezondheidszone ook één van de vier gezondheidscentra uitgekozen en aan Memisa voorgesteld voor heropbouw op basis van de goede resultaten op gebied van beheer en de slechte staat van de gebouwen. De bouw van de drie andere is voor in 2025-2026 gepland. Dit jaar gaat op gebied van bouwwerken in Katako-Kombe de prioriteit naar een urgentiedienst op de campus van het ziekenhuis.

Zoals men op de foto’s kan zien heeft de bevolking van Lotola haar dank willen betuigen aan het zusterziekenhuis Maria Middelares (Gent) gezien de werken hoofdzakelijk werden gesponsord door financiële die de Medische Raad, de Raad van Bestuur en individuele ziekenhuismedewerkers ter beschikking stelden.

Yves Kluyskens

Januari 2024 is een maand waar wij kunnen terugblikken op 2023.

In februari konden we met vier medewerkers van het ziekenhuis  Maria Middelares naar Katako-Kombe afreizen in het kader van het “Ziekenhuis voor Ziekenhuis initiatief” van Memisa. We maakten er kennis met onze lokale partners, konden het ziekenhuis en gezondheidscentra bezoeken en ons een goed idee vormen over het impact op de lokale gezondheidszorg van het Memisa project en van de jumelage tussen het Belgische en Congolese ziekenhuis. Hun ervaringen werden door elk van de deelnemers ook gedeeld met de talrijke aanwezigen op 3 september ter gelegenheid van de jaarlijkse bbq tvv het project, dat andermaal een groot succes kende.

Er werd in 2023 heel wat gerealiseerd in Katako-Kombe.

Vooreerst werd de klassieke steun aan basisgezondheidszorg (consultaties in het ziekenhuis en de gezondheidscentra, vaccinatie, moeder-en kindzorg, medicatiebeleid, evaluaties enz.) verder gezet.

Een nieuwe postoperatieve afdeling werd afgewerkt. Het gebouw voor de oftalmolgie, dat zware schade had opgelopen door een tornado, werd hersteld. Eén gezondheidscentrum in slechte staat werd volledig herop gebouwd, andere kregen rehabilitatiewerken.

Er werd het nodige materiaal aangekocht om 9 gezondheidscentra te voorzien van zonne energie. Na 10 jaar intensief gebruik werden de batterijen van de zonne energie installatie voor het ziekenhuis vervangen.

Medisch materiaal, waaronder bevallingstafels, werden voor gezondheidscentra aangekocht, evenals een electrocardiograaf en voor het laboratorium een elektroforesetoestel.

Voor elk van de 17 gezondheidscentra en de 43 gezondheidsposten werden fietsen gekocht.

Er werd ook een motor aangekocht, omgevormd tot motor-ambulance, omdat één van de twee originele motoren, na uitgebreid gebruik, end of life geraakte; het project dat patiënten met de motoren afhaalt in veraf gelegen dorpen redt veel levens, vooral obstetrische en pediatrische urgenties.

Een verpleegster kreeg een opleiding in echografie en een verpleger beëindigde zijn zes jaar studies in anaesthesie en kan nu full time aan het werk in de operatiezaal en de spoed. Er werd een couveuse aangekocht en een verpleger volgde een opleiding in het gebruik van dit toestel.

Met financiële middelen van de provincie Oost-Vlaanderen werden in drie  dorpen een bron beveiligd en kreeg de bevolking opleiding in waterhygiëne.

Artsen Zonder Vakantie organiseerde twee missies pediatrie, twee missies spoedgeneeskunde en verder één in ziekenhuishygiëne en onderhoud van medische toestellen; zij schonken ook materiaal aan deze diensten.

De Amerikaanse Ontwikkelingssamenwerking (USAID) schonk bedden, chirurgisch en ander materiaal aan het ziekenhuis en alle het nodige materiaal voor zes gezondheidscentra.

De bevallingen en keizersnedes in het ziekenhuis werden verder gesubsidieerd om de zwangere vrouwen toe te laten in veilige omstandigheden en nagenoeg gratis te bevallen, en hiermee de moedersterfte te doen dalen.

De hospitalisatiekosten van kinderen van extreem arme ouders bleef opgevangen door een fonds.

Globaal gezien mogen we dus terugblikken op een bijzonder goed jaar. Voor 2024 zijn ook een hele reeks activiteiten gepland, waarover later.

Deze realisaties waren mogelijk dank zij middelen die de Belgische Ontwikkelingssamenwerking ter beschikking stelde, maar ook voor een groot deel dank zij giften van Maria Middelares, de provincie Oost-Vlaanderen, service clubs, fondsen (waaronder de Jan Steyaert Stichting) en last but not least van talrijke enthousiaste privé sponsors die het project genegen zijn.

Wie het project (verder) wil steunen kan een bijdrage storten op het rekeningnummer BE79 8805 6167 7133  (BIC:BBRUBEBB)

van: Memisa Katako-Kombe en als mededeling toevoegen: 910/8000/00021

Dit jaar zal de jaarlijkse bbq tvv van het gezondheidsproject in Katako-Kombe doorgaan op zondag 1 september.

Yves Kluyskens