Sinds half maart heeft het coronavirus zijn intrede gemaakt in Congo, meer specifiek in Kinshasa en voor een korte tijd in Bukavu. Dit is ook het geval in de andere landen van Sub-Sahara-Afrika. Alhoewel we voorzichtig moeten zijn met statistische gegevens blijkt na enkele weken dat de verwachte catastrofale uitbraak van de epidemie tot nu toe niet heeft plaats gehad. Maatregelen van social distancing zijn nagenoeg onmogelijk, zeker in dichtbevolkte slums, en het gezondheidssysteem is niet opgewassen om talrijke gecompliceerde gevallen op te vangen; in rurale ziekenhuizen kunnen patiënten nagenoeg onmogelijk afgezonderd worden.

Hetzelfde, eerder onverwachte, fenomeen doet zich ook voor in andere tropische gebieden zoals in ZO Azië. Alhoewel men met dergelijke uitspraken voorzichtig moet blijven voor wat nog komen kan, zijn er een aantal hypothesen vooropgesteld die enige verklaring zouden kunnen geven. Eén ervan is de demografische structuur in deze landen, met een belangrijke zeer jonge populatie, waarvan men stilaan weet dat hun rol bij de verspreiding van het virus eerder beperkt is, en een geringe oudere bevolking, daar ook de meest kwetsbare groep zoals ook blijkt uit hun overlijdensstatistieken.

De Congolese autoriteiten hebben vrij snel een aantal drastische maatregelen genomen, o.m. om import van gevallen uit het buitenland en export van gevallen vanuit Kinshasa naar het binnenland te vermijden; binnenlandse vluchten zijn nog alleen toegelaten voor essentieel goederentransport. Maatregelen met betrekking tot handhygiëne, dragen van mondmaskers, social distancing, afzonderen van zieken en afsluiten van zwaar besmette wijken werden in Kinshasa ingesteld en in de mate van het mogelijke toegepast. Op nationaal niveau werden de maatregelen doorgegeven aan alle intermediaire niveaus (vooral aan provinciale departementen van Volksgezondheid) zodat men voorbereid zou zijn op een potentiële lokale epidemie.

Nevenverschijnselen bij elke gevaarlijke epidemie is het verspreiden van complottheorieën en de neiging tot overreacting en extreme angst bij de bevolking. Zelfs in afwezigheid van de ziekte in een regio worden de medische structuren vermeden met allerhande negatieve gevolgen: geen opvolging meer van chronische aandoeningen zoals aids, tuberculose en ondervoeding, geen snelle en correcte behandeling van malaria aanvallen en zware infecties, verwaarlozing van vaccinaties enz. Men vreest dat er hierdoor veel meer doden vallen dan door het coronavirus.

In Katako-Kombe is men niet bij de pakken blijven zitten. Van zodra het nieuws binnensijpelde dat het virus in Congo aanwezig was werd ism Memisa en Artsen Zonder Vakantie een actieplan opgemaakt om met de beschikbare middelen toch heel snel voorbereid te zijn op een eventuele uitbraak ter plaatse. We weten dat we voor zware gevallen weinig aankunnen; beademing is niet mogelijk in het ziekenhuis, wel zuurstoftoediening. Dus beter snel preventieve maatregelen nemen eerder dan patiënten te moeten opnemen.

Onmiddellijk werden lokale naaisters aangesproken om een groot aantal mondmaskers te maken volgens de voorgeschreven normen, evenals  beschermingskledij voor de gezondheidswerkers. De vlotte internetverbinding vergemakkelijkt de communicatie en het opzoeken van informatie op gespecialiseerde sites (zoals deze van de Wereldgezondheidsorganisatie). Op enkele weken tijd werden alle zorgverleners en al wie zich binnen de gemeenschap met het welzijn van de dorpsbewoners bezighoudt (zogenaamde “relais communautaires”) opgeleid in de basismaatregelen om zichzelf en de bevolking te beschermen. Via de lokale radio verspreidt een gerespecteerde verantwoordelijke van de gezondheidszone de voorgestelde maatregelen. De theatergroep van het ziekenhuis, die sinds jaren rondreist om boodschappen mbt gezondheidsproblemen over te brengen, heeft een stuk gemaakt over het thema dat zij opvoeren in de dorpen. Er werden grote hoeveelheden vloeibare zeep, ontsmettingsmiddelen, afstandsthermometers, handschoenen evenals affiches en ander promotioneel materiaal via een cargovliegtuig opgestuurd vanuit Kinshasa. Enkele geneesmiddelen die enig nut blijken te hebben bij gecompliceerde gevallen werden ook geleverd.

Met deze maatregelen hoopt men dat een epidemie zou kunnen beperkt worden mocht het virus de regio bereiken. We zijn overtuigd dat Katako-Kombe, dankzij het dynamisme en de capaciteiten van de lokale ploeg en de samenwerking met Memisa en Artsen Zonder Vakantie, een voorbeeld kan betekenen voor andere rurale gezondheidszones in Congo.

Yves Kluyskens

Momenteel zijn we hier in back to base modus met het coronavirus dat onze maatschappij in een wurggreep houdt. Gelukkig leven we in een land met een gezondheidszorgsysteem dat de epidemie wellicht aankan.

Maar wat zou geschieden mocht het virus in Congo toeslaan? Wat zou er concreet gebeuren in een regio zoals Katako-Kombe?

Er zijn aanwijzingen dat het virus niet gedijt in warme landen, maar misschien is dit een voorbarige vaststelling en kan dat veranderen, mocht bijv. een mutatie optreden. De demografische structuur van de bevolking zou een pluspunt kunnen zijn gezien het virus niet echt gevaarlijk blijkt te zijn voor gezonde kinderen en de ouderen, de grootste risicogroep bij ons, er een heel kleine minderheid van de bevolking vertegenwoordigt. Maar heel wat kinderen in Congo hebben een verminderde immuniteit omwille van chronische ondervoeding: 40 % van de kinderen onder 5 jaar lijdt aan zogenaamde stunting, dwz dat zij te klein zijn voor hun leeftijd door een chronisch tekort aan evenwichtige voeding en herhaalde infecties; een kleiner percentage lijdt aan zichtbare ondervoeding of wasting, uitgemergelde kinderen zoals we die uit beelden in de media kennen en die extreem gevoelig zijn voor elke infectie. Het zou dus wel kunnen dat in absolute cijfers jonge kinderen de belangrijkste risicogroep wordt. Men zou dan toestanden kunnen meemaken zoals we die tot enkele jaren geleden (voor de veralgemeende vaccinatie) meemaakten, waar bij een epidemie van mazelen 10 à 20 % van de jonge kinderen overleden. Ook zwangere vrouwen zouden een risicogroep kunnen zijn als ze ondervoed zijn; zwangeren hebben sowieso een lagere immuniteit, wat toeneemt bij ondervoeding. Patiënten met aids en tuberculose vormen ook een belangrijke risicogroep.

Mocht het coronavirus in Katako Kombe toeslaan zou men wellicht een ander beeld hebben dan bij ons en men is er met de huidige middelen zeker niet tegen bestand. Zelfs al is basisgezondheidszorg behoorlijk georganiseerd in de gezondheidszone Katako-Kombe zijn de middelen niet aanwezig om in het ziekenhuis zwaar zieke patiënten die hoog technologische apparatuur nodig hebben op te vangen. Maatregelen om de mensen in quarantaine de houden of onderlinge contacten te vermijden zijn omwille van het lage scholingsniveau , de beschikbare communicatiemiddelen en culturele gewoontes moeilijk. Dit zagen we reeds bij de indijking van de ebola-epidemie in sub-Sahara Afrika.

Spijtig genoeg diende een missie pediatrie van Artsen Zonder Vakantie, die in april geprogrammeerd was, noodgedwongen uitgesteld te worden.

Intussen komen de jaarrapporten van 2019 binnen. Hieruit leert men dat de evolutie van het project volgens schema en naar wens verlopen is. Belangrijke aanwinsten waren een satellitaire internetverbinding die de communicatie enorm verbetert, het opstarten van een motor-ambulance programma ism de provincie Oost-Vlaanderen en de volledige dekking van het ziekenhuis door zonne-energie.

We hopen dat de huidige crisis en haar financiële repercussies onze donoren niet zullen afhouden om ons verder te steunen. We hebben die echt nodig om de verworvenheden te bestendigen en het project verder uit te bouwen.

Yves Kluyskens

Deze maand verbleven Rik Vereecke ing. en Kurt Saenen één week in Katako-Kombe.

In 2015 werd door Energie Assistance een zonnepaneleninstallatie  aangelegd die toeliet het operatiekwartier en het moederhuis van stroom te voorzien. Dit jaar werd de installatie uitgebreid zodat de volledige campus van het ziekenhuis voortaan van stroom op zonne-energie kan genieten.  Het ziekenhuis wordt nu onafhankelijk van de dure energietoevoer door de generator; deze laatste zal nog alleen sporadisch gebruikt worden voor de radiologie en de autoclaaf. Er werd ook gezorgd voor een betere beveiliging van de installatie tegen blikseminslag.

Dit project werd volledig gesponsord door Rotary Wetteren en een privé sponsor.

Het initiatief past volledig bij de filosofie van Rik Vereecke over al dan niet zinvolle die men kan terugvinden in het artikel in MO* magazine, waarvan hierbij de link:

https://www.mo.be/opinie/ontwikkelingssamenwerking-vloek-zegen

Van 28 oktober tot 10 november verbleef een missie van Artsen Zonder Vakantie (AZV) in Katako-Kombe (KK). Voor Herman Devriendt, chirurg, was het zijn 21^e en laatste missie in KK. Hij was vergezeld door Pierre Lavry, anaesthesist, en Geert Luyck, gynaecoloog; beiden hadden eerder reeds aan AZV-missies in KK deelgenomen; verder waren er twee Congolese medewerkers, een klinische biologe en een biomedisch ingenieur. Ten slotte kwam Pius Wonga; de ploeg vervoegen hij is zelf afkomstig uit KK en beëindigt zijn opleiding in chirurgie aan de Universiteit van Lumbumbashi, waarna hij zich in KK zal vestigen (tegen de half 2020).

Uit de missieverslagen kan men vernemen dat er hard werd gewerkt om alle patiënten op te vangen, de operaties vlot verliepen, de postoperatieve zorgen goed georganiseerd waren, het laboratorium en het moederhuis zeer behoorlijk functioneerden; een aantal medische toestellen en accessoires werden hersteld. Meer dan de helft van de patiënten kwam van meer dan 150 km ver.

Een deel van de medicatie kwam slechts na één week toe, de archivering van de dossiers blijft problematisch, voor de sterilisatie heeft men zijn plan moeten trekken met oudere methodes (kookpotten, poupinel) gezien de autoclaaf aan herstel toe was en het vervangstuk niet beschikbaar was, het voorraadbeheer is aan verbetering toe, de operatiescharen moeten vervangen worden.  Dokter Pius Wonga gaf een zeer professionele indruk, heeft heel wat ingrepen uitgevoerd de operatiescharen zijn waarbij hij onderricht gaf aan de lokale artsen en kon na het vertrek van de Belgische ploeg de patiënten die laattijdig waren aangekomen verder zelf opereren. Globaal was de sfeer heel goed en was iedereen het eens dat het een geslaagde missie was.

Deze maand verbleef een missie oftalmologie andermaal twee weken in Katako-Kombe. De voorbereiding ter plaatse, waaronder de recrutering van patiënten die soms honderden kilometers afleggen om verzorgd te worden, verliep optimaal. Hierdoor kon iedereen die zich aanbood geholpen worden.

Hierbij een kort verslag van dokter Herman Burvenich.

Zesde oftalmologische missie Katako-Kombe

Op 6 oktober 2019 vertrokken  wij , Herman Burvenich (oogarts) en Paul Van Den Berghe (verpleger), in naam van Oftalmo-Sankuru naar Katako-Kombe.

Ditmaal werden wij vergezeld door een Congolese oogarts, dr Socrate Kapalu, medisch directeur van het oogziekenhuis Mwangaza in Kolwezi. De ngo Licht Voor De Wereld is de oprichter en bezieler van dit ziekenhuis, naast reeds gebouwde oogziekenhuizen in Lubumbashi, Likasi en Mbuji Mayi.

De organisatie is zeer performant en leidt ook zijn eigen oogartsen op. Ze zijn zeer bekwaam en behoren eigenlijk tot de top in Congo. Bewijze hiervan het resultaat van 14 dagen missie: ondanks vele technische problemen een eindresultaat van 320 consultaties en 120 ingrepen waaronder 110 cataract extracties met lensinplantatie.

Wij landden dinsdag 22 oktober om 5 h ’s morgens op Zaventem met opnieuw een dosis goed gevoel in de verdere hoop dat plaatselijke Congolese oogartsen stilaan de taak op zich zullen nemen.

Op 1 september had de 15^e happening tvv het project in Katako Kombe plaats. Eens temeer was het een succesvolle dag dank zij de perfecte organisatie, de inzet en het enthousiasme van een vijftigtal vrijwilligers, de 550 deelnemers, met de aanwezigheid van personaliteiten uit de politieke en ngo wereld, van fondsen, service clubs en individuen die het project sponsoren en vooral van de elk jaar groeiende groep deelnemers van Maria Middelares Gent. Dit alles oogt goed voor de toekomst en de bestendiging van het project.

Kristin Neutjens, Sarah Hanssens en Yves Kluyskens, die recent op missie gingen naar het jumelageziekenhuis in Katako Kombe in het kader van het initiatief Ziekenhuis voor ziekenhuis van Memisa namen allen het woord.

Het project in Katako Kombe mag met enige trots terugblikken op de realisaties van het laatste jaar: herstelwerken aan de operatiezaal, voltooiing van de bouw van twee gezondheidscentra, bouw van een guest house voor onder meer externe missies, aankoop van medisch materiaal, installatie van een tandartscabinet, aankoop van fietsen, twee motoren en invoering van een motor-ambulance voor het transport van urgenties en zware zieken, aanwerving van een ingenieur elektromechanica, steun aan de opleiding in anaesthesie een verpleger enz..

Nu reeds kunnen we de volgende bbq aankondigen op zondag 6 september 2020 op dezelfde locatie.

Yves Kluyskens

In juli had een missie van Artsen Zonder Vakantie (AZV) plaats in het ziekenhuis van Katako-Kombe (KK). Op zichzelf geen wereldnieuws gezien dit de twintigste keer was dat AZV een missie uitstuurde naar KK. Uitzonderlijk was dat het de tweede missie was die volledig werd verricht met Congolese dokters en verpleegkundigen; de eerste had plaats in oktober 2018 toen een klassieke missie (met een Belgische ploeg) diende afgelast te worden omwille van de onzekerheid in het kader van de verkiezingen.

Hierbij behoort het ziekenhuis van KK tot de instellingen waar degelijke proefprojecten van AZV, dus met lokale professionelen, worden uitgevoerd. Zoals de eerste missie kende de txeede een groot succes. AZV zorgt hierbij voor de logistiek (reizen, materiaal, medicatie). Voordelen van dergelijke missies zijn een betere culturele inbedding, een vlotter contact met de patiënten zonder taalbarrières, de soms vlottere overdracht van bepaalde kennis, het respect voor de Afrikaanse collega’s die -eindelijk- naar waarde worden erkend, de bevordering van de zelfredzaamheid en autonomie.

Dit neemt niet weg dat in de toekomst nog missies AZV zullen georganiseerd worden in KK met Belgische of gemengde ploegen.

De zomermaanden juli en augustus staan ook in het teken van de voorbereiding op ons jaarlijks mega-evenement, de bbq ten voordele van het gezondheidsproject in Katako-Kombe en die doorgaat op 1 september.

Inschrijven

Kan via deze link.

“Eind maart was het eindelijke zover! Gepakt en gezakt, met ons paspoort en visum bij de hand, vertrokken we met ons drieën (Yves, Kristin en ik) voor het groot avontuur: de inleefreis naar Katako-Kombe”, vertelt Sarah Hanssens, verpleegkundige van het ziekenhuis AZ Maria Middelares Gent.

“Tijdens de reis werden we overspoeld met indrukken, kwamen we op een zeer directe manier in contact met de lokale bevolking en hun leefwijze en cultuur, bezochten we zeer afgelegen plaatsen waar de tijd is blijven stilstaan en werden we uitgedaagd om onze grenzen te verleggen zodat we onszelf soms tegenkwamen. Het werd voor mij de meest leerrijke reis die ik beleefde en waarschijnlijk ooit zal maken. Dit onder meer dankzij Dr. Kluyskens, Yves, die het project sinds jaren opvolgt en ons ontzettend veel en boeiende uitleg gaf over de evolutie, de structuur en werking en de valkuilen van de gezondheidszorg in Congo, meer bepaald in het Sankuru-gebied, waar Katako Kombe gelegen is. We kwamen in contact met verschillende mensen, ieder met hun eigen levensverhaal, en kwamen op zeer diverse plaatsen, van de dichtbevolkte en luidruchtige hoofdstad Kinshasa tot in dorpjes in het diepe oerwoud waar ze slechts één keer per jaar een auto zien voorbijrijden.”

Volwaardig ziekenhuis

Zo sprak Sarah onder meer met Joseph, die sinds 2007 in het ziekenhuis van Katako-Kombe werkt als hoofdverpleegkundige op de afdeling chirurgie. “De staat van het ziekenhuis was toen rampzalig, op het randje van instorten. Het aantal patiënten dat zich hier toen liet behandelen, was zeer laag, mede door de vele infecties die zich voordeden door een gebrek aan hygiëne. Dankzij de steun van Memisa en het Ziekenhuis voor Ziekenhuis-netwerk werden de gebouwen verstevigd en uitgebreid  met onder andere een sterilisatieafdeling, een apotheek, een dienst urgentie, de pediatrie, een dienst postoperatieve zorg, kinesitherapie, voedingsspecialisten, een laboratorium, een dienst radiologie etc., kortom alles om hier een volwaardig ziekenhuis van te maken.”

Sensibiliseren met theater

Ook Kristin Neutjens, kinesiste in Maria Middelares,  blikt terug op een reis “die nog lang zal nazinderen.” “In Kinshasa woonden we een atelier bij, georganiseerd door Memisa voor de lokale verantwoordelijken van hun projecten in Congo. Er ontstonden pittige discussies over de rol van de vrouw, het milieu, HIV, medicatie, TBC,… Interessant om vast te stellen dat deze actuele onderwerpen heel anders worden beleefd dan bij ons.”

“In Katako-Kombe maakte het ziekenhuispersoneel overuren om ons hartelijk te ontvangen. Als welkomstgeschenk kregen we een levende geit, die we Bernadette doopten, en twee kippen.

Voorts trokken we door de brousse, naar ver afgelegen gezondheidscentra waar de mensen terechtkunnen voor eerste zorgen en eventuele doorverwijzing naar het ziekenhuis in Katako Kombe. ‘s Avonds verwenden lokale jeugdgroepen ons met zang en dans. Een theatergroep, waarvan veel personeelsleden deel uitmaken, toonden ons hoe ze de mensen kunnen sensibiliseren rond HIV, en de educatie van de meisjes.”

“Na een spannende terugreis, met hevige onweders, omvergevallen bomen die de weg versperden, vertragingen en dreigende annulering van binnenlandse vluchten, kwamen we terug aan in België. Ik kijk met veel tevredenheid en toch ook heimwee terug op deze fantastische reis.”

In maart-april gingen Kristin Neutjens, kinesiste, Sarah Hanssens, verpleegkundige, en Yves Kluyskens, arts, voor nagenoeg drie weken op inleefmissie naar Katako Kombe in het kader van het initiatief van Memisa ‘Ziekenhuis voor Ziekenhuis’, in casu het jumelageproject tussen Maria Middelares (Gent) en het ziekenhuis van Katako Kombe.

Na een deelname aan een atelier over gender en ontwikkeling bij Memisa in Kinshasa werd het in Katako Kombe een kennismaking met alle facetten van het gezondheidsproject, waarbij kennismaking met het ziekenhuis en er intens meewerken met de lokale medewerkers, een bezoek aan gezondheidscentra diep in het oerwoud, ontmoetingen en gesprekken met de gezondheidswerkers en met de bevolking, emotionele ervaringen, feestelijke ontvangsten, moeilijkheden met de wegeninfrastructuur en onzekere vluchten ruim aan bod kwamen. Een regelrechte onderdompeling in de lokale realiteiten en cultuur.

Meer verslagen over deze rijke missie volgen nog op de website.

Yves Kluyskens

Op 21 maart vertrekt een inleefmissie naar Congo in het kader van de jumelage van Maria Middelares (MM) Gent met het ziekenhuis Katako-Kombe (KK). Drie personen verbonden met MM nemen aan deze missie mee: Kristin Neuntjens, kinesiste, Sarah Hanssens, verpleegkundige en Yves Kluyskens, arts.

Deze missie wordt georganiseerd in het kader van Ziekenhuis voor Ziekenhuis, een initiatief/netwerk van Memisa. Dit is opgericht in 2004 en MM Gent is een actief lid sinds 2005.

Binnen dit netwerk engageren Belgische ziekenhuizen zich om hun patiënten, bezoekers en personeel te sensibiliseren voor de grote problemen van toegang tot kwaliteitsvolle basisgezondheidszorg in bepaalde Afrikaanse landen. Een goede manier om kennis te maken met de realiteiten op dat gebied zijn inleefmissies met gemotiveerde personen van het jumelageziekenhuis.

De eerste inleefmissie van MM Gent naar KK ging door in 2015 met professor Pascal Verdonck, directeur van MM,  Katrien Vandaele, hoofdverpleegkundige en Yves Kluyskens. In navolging hiervan kwam in MM een hele dynamiek en golf van sympathie op gang, met allerhande initiatieven, teksten in de onthaalbrochure en Personeelskrant van MM, in publicaties van Memisa, tijdschriften en op de website. Er kwam ook financiële en materiële steun van velen. De naam van het jumelageziekenhuis is intussen niemand onbekend in MM.

Na de missie wordt verder gerapporteerd op de website.