Deze maand start dokter Pius Wonga als chirurg in het ziekenhuis van Katako-Kombe. Pius werd jaren geleden door dokter Herman Devriendt aangespoord om zich te specialiseren in chirurgie aan de Universiteit van Lubumbashi.

Herman Devriendt heeft zijn loopbaan uitgebouwd in de kliniek St Jozef (later Maria Middelares, campus St Jozef) in Gentbrugge. Hij leidde er heel veel jonge assistenten heelkunde van de Universiteit Gent op. Na zijn loopbaan vertrok hij tweemaal per jaar op missie met Artsen Zonder Vakantie om op hun beurt jonge Congolese dokters op te leiden in Katako-Kombe; hij ging er meer dan twintig keer naartoe. Tijdens die missies kwamen jonge Congolese dokters, van soms meer dan 500 km, zijn missies volgen.

Met zijn ervaring kon Herman snel oordelen wie handig en gemotiveerd was. Tijdens verschillende missies kon hij de chirurgische en menselijke kwaliteiten van dokter Pius beoordelen en hem overhalen zich verder op te leiden tot een volwaardige chirurg. Hij bekwam zijn erkenning enkele weken geleden.

Ondanks het feit dat een chirurg veel meer kan verdienen in een Afrikaanse grootstad heeft hij zich aan zijn woord gehouden dat hij na zijn studies naar zijn geboortestreek zou terugkeren om “zijn” mensen te behandelen en de jonge collega’s verder op te leiden. Grote voordelen zijn ook dat hij de lokale cultuur, gewoonten en taal kent.

Langs onze kant zullen weer voor zorgen dat hij in optimale omstandigheden, rekening gehouden met de lokale context, zou kunnen werken. Wij hadden reeds een lokale verpleegkundige naar Bukavu gestuurd om een opleiding in anesthesie te volgen; hij kan Pius nu bijstaan. Sinds geruime tijd is het operatiekwartier goed uitgerust. Met Memisa en Artsen Zonder Vakantie is afgesproken dat de infrastructuur op de diensten chirurgie (postoperatief gebouw), anesthesie (beademingstoestel), sterilisatie (autoclaaf) en spoed (opleiding en materiaal) verder zou uitgebouwd worden.

Wij wensen Dokter Pius Wonga een mooie start toe en hopen op een verdere vruchtbare samenwerking.

Yves Kluyskens

In 2018 werd met financiële steun van de provincie Oost-Vlaanderen gestart met een “motor-ambulance project” in de gezondheidszone Katako-Kombe.

Dit project beoogt het vervoer van urgenties en van patiënten die zich moeilijk kunnen verplaatsen vanuit de gezondheidscentra en dorpen naar het ziekenhuis. Hiervoor worden motoren omgevormd tot een voertuig dat een zieke persoon min of meer comfortabel kan vervoeren. Heel dikwijls begeleidt een tweede persoon de zieke omdat het in Congo de gewoonte is dat minstens één familielid van een gehospitaliseerde patiënt op de campus van het ziekenhuis verblijft om voor hem/haar te koken en bepaalde zorgen toe te dienen (wassen, kleden..).

Het project wordt lokaal beheerd en opgevolgd door een comité met vertegenwoordigers van de de lokale civiele maatschappij en enkele gezondheidswerkers.

Voor de levering van de eerste motor in maart 2019 had het comité gezorgd dat eenvoudig materiaal (schoppen, houwelen, kruiwagens..)  een aantal wegen (pistes) hersteld waren door jongeren, die hiervoor een kleine bijdrage krijgen; deze enthousiaste jongeren blijven sindsdien regelmatig de “points chauds” (vooral stroken met putten door de erosie in het regenseizoen) onderhouden, zodat de motoren niet moeten omrijden of teveel vertragen.

Ik was zelf getuige in april 2019 van de eerste patiënt die werd aangevoerd; heel snel kwamen anderen aan.

Met steun van de provincie Oost-Vlaanderen werd een tweede motor-ambulance aangekocht in 2020. Dat was ook nodig gezien het snel groeiend succes en de uitgebreide oppervlakte van de gezondheidszone (meer dan een vierde van België). Dank zij de tweede motor kon het gebied waar patiënten konden afgehaald worden verder uitgebreid worden; voordien reed de motor uit tot 60 km van het ziekenhuis, waarmee ongeveer twee derde van de bevolking toegang had tot deze dienst; nu bereiken de motoren nagenoeg alle gezondheidscentra (“centres de santé”).

Drie centres de santé beschikken over beperkte hospitalisatiemogelijkheden, een kleine materniteit en hebben toegang tot meer diagnostische middelen en behandelingen zoals transfusies. Zo nodig kunnen bepaalde patiënten ook naar deze centra vervoerd worden in noodsituaties.

Bepaalde centres de santé hebben gsm bereik. In de andere wordt een radioverbinding (“radiophonie) geïnstalleerd waarmee kan gecommuniceerd worden met het ziekenhuis om een motor uit te sturen. Deze installaties kunnen uiteraard ook gebruikt voor andere nuttige activiteiten zoals de vraag naar advies van de dokters in het ziekenhuis, de aanvraag van vaccins en medicamenten, het doorgeven van statistische gegevens enz.

Een deel van de kosten wordt door de bevolking zelf gedragen. Hiervoor betaalt iedereen die op consultatie gaat naar een centre de santé een kleine bijdrage die naar een solidariteitsfonds gaat, waarmee uitgaven zoals premies voor de chauffeurs, en het onderhoud en de aankoop van brandstof voor de motoren worden gedekt.

Tijdens het tweede trimester van 2020 zag men nagenoeg een verdubbeling van het aantal gebruikers van de dienst nadat de tweede motor in gebruik werd genomen: er werden van april tot juni 183 patiënten vervoerd naar het ziekenhuis, waaronder talrijke urgenties. Zo konden een aantal vrouwen, die tijdens hun bevalling in centres de santé acute problemen ondervonden, van ernstige complicaties of zelfs overlijden gespaard worden. Het is duidelijk dat zowel de kindersterfte als de moedersterfte gedaald zijn dankzij het project.

Er wordt een nieuwe aanvraag ingediend bij de provincie Oost-Vlaanderen om de steun aan het project te verlengen na 2020.

Yves Kluyskens

Ten gevolge de coronamaatregelen ging onze jaarlijkse BBQ ten voordele van het gezondheidsproject in Katako-Kombe dit jaar niet door. Wij stuurden naar de deelnemers van de vorige jaren en aan andere sympathisanten een oproep om toch iets te storten voor het project en/of om zich het boek van Rik Neirynck over zijn missies in Katako-Kombe aan te schaffen. In Maria Middelares werd een baristabar gehouden. Al deze alternatieven voor de BBQ hadden een onverhoopt succes, zodanig dat we minstens evenveel fondsen binnenkregen als hetgeen de BBQ de laatste jaren opbracht. We kregen ook bijzonder veel aanmoedigingen en van trouwe deelnemers het bericht dat ze het evenement en zijn specifieke sfeer dit jaar echt misten hebben met de hoop dat de BBQ volgend jaar opnieuw kan doorgaan.

Wij willen alle donoren heel hartelijk bedanken voor hun giften. Jullie hebben ons  een hart onder de riem gestoken en dat gaf een heerlijk gevoel aan ons en vooral aan onze medewerkers en de bevolking ter plaatse. Een boodschap van solidariteit, ondanks de omstandigheden die het leven nu ook eens bij ons flink overhoop gegooid heeft.

Gelukkig bleef Katako-Kombe tot nu toe gespaard van de corona-epidemie. Het materiaal en de medicatie kwam, met een zekere vertraging, allemaal toe, de activiteiten verlopen naar wens.

Spijtig genoeg kon de Ziekenhuis voor Ziekenhuis missie niet doorgaan, noch de Artsen Zonder Vakantiemissies met Belgische vrijwilligers; deze laatste zijn vervangen door uitstekende alternatieven, met name een pediatrische missie  met Congolese professionelen uit Bukavu en een opleiding van het diensthoofd spoedgevallen in een uitstekend ziekenhuis in Kinshasa.

Yves Kluyskens

De beslissing is gevallen :
Het Katako-dagboek ‘Ils vont là où même les moustiques sont encore sauvages’ zal uitgegeven worden.

Vandaag 21-08-2020 zijn er 168 inschrijvingen voor het Katako-dagboek.

Inschrijven is nog mogelijk tot en met 15 september 2020 a.s. door storting van €50 (eventueel + €10 verzendingskosten) op rekening BE46 7360 6691 7536 van Katako-dagboek   IBAN KREDBEBB met in de mededeling: Katako-dagboek.

Meer info: http://www.riks.be/Katako-Kombe/dagboeken-flyer-info.htm

In april laatstleden schreef ik dat de epidemie door het coronavirus zijn intrede had gedaan in Congo en men voor het ergste vreesde gezien de klassieke hygiënische maatregelen en de social distancing moeilijk haalbaar zijn in de Congolese context, in het bijzonder in de grootsteden. De catastrofe is er niet gekomen, noch in Congo, noch in de meeste landen van Sub-Sahara Afrika. Alleen Zuid-Afrika kende/kent een zware epidemie, maar dit land is niet echt te vergelijken met de andere gezien de levensstandaard er globaal hoger is, er veel meer “co-morbiditeit” aanwezig is (diabetes, hypertensie, obesitas, alcoholisme, aids..), er meer mensen op leeftijd leven en het in Zuid-Afrika winter was als de epidemie echt uitbrak. Een aantal hypothesen werden vooropgesteld om het geringe aantal COVID-19 gevallen (deze die de ziekte klinisch doormaken) en sterftegevallen elders in Afrika te verklaren: het groot aantal kinderen en het gering aantal ouderlingen, het leven buiten eerder dan binnen, een veel lager percentage van de bevolking levend met co-morbiditeit (al nemen deze “beschavingsziekten er wel toe), de mogelijke (kruis)bescherming door vaccinaties die hier niet worden toegediend of door bepaalde tropische ziekten… Wellicht weten we hierover later meer; intensief onderzoek is aan de gang.

Er wordt gezegd dat de statistieken over het aantal besmettingen en complicaties onbetrouwbaar zijn, en wellicht is dat deels juist, maar dan zou men op zijn minst een overrompeling van de ziekenhuizen en mortuaria verwachten, en dat blijkt absoluut niet het geval te zijn. De hoop is dat de toestand stabiel blijft; trouwens ook in Zuid-Oost Azië en grote delen van India zijn er weinig klinische gevallen en overlijdens door Covid-19.

In Congo werden snel een reeks maatregelen genomen die vergelijkbaar zijn met hetgeen in de westerse landen was ingevoerd en wellicht hebben deze wel resultaten geboekt en vooral vermeden dat de infectie zich over het ganse grondgebied zou verspreiden; het personenverkeer van de grootsteden naar het binnenland werd onmiddellijk beteugeld, vooral het luchtverkeer. Een groot deel van de provincies hebben nog geen enkel bekend geval en dit is onder meer het geval in de Sankuru, waar Katako-Kombe ligt.

We vernemen dat in Katako-Kombe de organisatie van de gezondheidszorg relatief normaal verlopen is de laatste maanden.

Enkele vaccins en medicamenten kwamen met vertraging toe omwille van restricties op vrachtverkeer. Gelukkig konden de meeste programma’s (ondervoeding, malaria, aids, tuberculose, de meeste vaccinaties, de opvolging van kinderen en zwangeren..) en de normale activiteiten in het ziekenhuis doorgaan, omdat het nodige materiaal voor de epidemie ter plaatse was. Ook de bouwwerken liepen door en er was voldoende brandstof voor de voertuigen in stock. Een meevaller was de hervatting van de activiteiten van de Amerikaanse ontwikkelingssamenwerking (USAID via de ngo Prosani), na twee jaar afwezigheid in de streek, met onder meer de aanvoer van heel wat essentiële medicatie.

De hoofdgeneesheer van de gezondheidszone (médecin Chef de Zone de santé), dokter Raphaël Lola, bleef nagenoeg vier maanden geblokkeerd in Kinshasa nadat de lock down er werd ingevoerd de dag dat hij een terugvlucht diende te nemen na het volgen van een seminarie van Memisa in de hoofdstad. Hij heeft heel wat van op afstand kunnen regelen, onder meer dank zij de medewerking van de Memisamedewerkers in Kinshasa en een vlotte gsm-en internetverbinding. Hij nam recent de eerste vlucht naar de Sankuru, eens de maatregelen werden versoepeld.

Zoals in april gemeld werden een aantal maatregelen genomen in de gezondheidszone om paraat te staan mocht de epidemie toch overwaaien. Het gaat grotendeels om vormingen over hygiëne aan de gezondheidswerkers en de bevolking, die ten allen tijde nuttig zijn, en om medicatie die voor andere aandoeningen nuttig kunnen gebruikt worden.

Als alles meevalt zal corona niet al te zware repercussies kennen op het project. Alleen is het spijtig dat een missie van Artsen Zonder Vakantie (pediatrie) en een missie van Ziekenhuis voor Ziekenhuis (ism Maria Middelares, Gent) dienden uitgesteld te worden.  En uiteraard gaat de jaarlijke bbq begin september dit jaar niet door, maar reeds heel wat sympathisanten hebben deelgenomen aan het baristamoment in Maria Middelares, een bijdrage gestort op het project of/en het boek van Rik Neirynck over zijn talrijke missies in Katako-Kombe besteld. Dat doet ons team echt veel deugd! We zijn ervan overtuigd dat anderen nog de volgende weken hun voorbeeld zullen volgen.

Yves Kluyskens

Sinds half maart heeft het coronavirus zijn intrede gemaakt in Congo, meer specifiek in Kinshasa en voor een korte tijd in Bukavu. Dit is ook het geval in de andere landen van Sub-Sahara-Afrika. Alhoewel we voorzichtig moeten zijn met statistische gegevens blijkt na enkele weken dat de verwachte catastrofale uitbraak van de epidemie tot nu toe niet heeft plaats gehad. Maatregelen van social distancing zijn nagenoeg onmogelijk, zeker in dichtbevolkte slums, en het gezondheidssysteem is niet opgewassen om talrijke gecompliceerde gevallen op te vangen; in rurale ziekenhuizen kunnen patiënten nagenoeg onmogelijk afgezonderd worden.

Hetzelfde, eerder onverwachte, fenomeen doet zich ook voor in andere tropische gebieden zoals in ZO Azië. Alhoewel men met dergelijke uitspraken voorzichtig moet blijven voor wat nog komen kan, zijn er een aantal hypothesen vooropgesteld die enige verklaring zouden kunnen geven. Eén ervan is de demografische structuur in deze landen, met een belangrijke zeer jonge populatie, waarvan men stilaan weet dat hun rol bij de verspreiding van het virus eerder beperkt is, en een geringe oudere bevolking, daar ook de meest kwetsbare groep zoals ook blijkt uit hun overlijdensstatistieken.

De Congolese autoriteiten hebben vrij snel een aantal drastische maatregelen genomen, o.m. om import van gevallen uit het buitenland en export van gevallen vanuit Kinshasa naar het binnenland te vermijden; binnenlandse vluchten zijn nog alleen toegelaten voor essentieel goederentransport. Maatregelen met betrekking tot handhygiëne, dragen van mondmaskers, social distancing, afzonderen van zieken en afsluiten van zwaar besmette wijken werden in Kinshasa ingesteld en in de mate van het mogelijke toegepast. Op nationaal niveau werden de maatregelen doorgegeven aan alle intermediaire niveaus (vooral aan provinciale departementen van Volksgezondheid) zodat men voorbereid zou zijn op een potentiële lokale epidemie.

Nevenverschijnselen bij elke gevaarlijke epidemie is het verspreiden van complottheorieën en de neiging tot overreacting en extreme angst bij de bevolking. Zelfs in afwezigheid van de ziekte in een regio worden de medische structuren vermeden met allerhande negatieve gevolgen: geen opvolging meer van chronische aandoeningen zoals aids, tuberculose en ondervoeding, geen snelle en correcte behandeling van malaria aanvallen en zware infecties, verwaarlozing van vaccinaties enz. Men vreest dat er hierdoor veel meer doden vallen dan door het coronavirus.

In Katako-Kombe is men niet bij de pakken blijven zitten. Van zodra het nieuws binnensijpelde dat het virus in Congo aanwezig was werd ism Memisa en Artsen Zonder Vakantie een actieplan opgemaakt om met de beschikbare middelen toch heel snel voorbereid te zijn op een eventuele uitbraak ter plaatse. We weten dat we voor zware gevallen weinig aankunnen; beademing is niet mogelijk in het ziekenhuis, wel zuurstoftoediening. Dus beter snel preventieve maatregelen nemen eerder dan patiënten te moeten opnemen.

Onmiddellijk werden lokale naaisters aangesproken om een groot aantal mondmaskers te maken volgens de voorgeschreven normen, evenals  beschermingskledij voor de gezondheidswerkers. De vlotte internetverbinding vergemakkelijkt de communicatie en het opzoeken van informatie op gespecialiseerde sites (zoals deze van de Wereldgezondheidsorganisatie). Op enkele weken tijd werden alle zorgverleners en al wie zich binnen de gemeenschap met het welzijn van de dorpsbewoners bezighoudt (zogenaamde “relais communautaires”) opgeleid in de basismaatregelen om zichzelf en de bevolking te beschermen. Via de lokale radio verspreidt een gerespecteerde verantwoordelijke van de gezondheidszone de voorgestelde maatregelen. De theatergroep van het ziekenhuis, die sinds jaren rondreist om boodschappen mbt gezondheidsproblemen over te brengen, heeft een stuk gemaakt over het thema dat zij opvoeren in de dorpen. Er werden grote hoeveelheden vloeibare zeep, ontsmettingsmiddelen, afstandsthermometers, handschoenen evenals affiches en ander promotioneel materiaal via een cargovliegtuig opgestuurd vanuit Kinshasa. Enkele geneesmiddelen die enig nut blijken te hebben bij gecompliceerde gevallen werden ook geleverd.

Met deze maatregelen hoopt men dat een epidemie zou kunnen beperkt worden mocht het virus de regio bereiken. We zijn overtuigd dat Katako-Kombe, dankzij het dynamisme en de capaciteiten van de lokale ploeg en de samenwerking met Memisa en Artsen Zonder Vakantie, een voorbeeld kan betekenen voor andere rurale gezondheidszones in Congo.

Yves Kluyskens

Momenteel zijn we hier in back to base modus met het coronavirus dat onze maatschappij in een wurggreep houdt. Gelukkig leven we in een land met een gezondheidszorgsysteem dat de epidemie wellicht aankan.

Maar wat zou geschieden mocht het virus in Congo toeslaan? Wat zou er concreet gebeuren in een regio zoals Katako-Kombe?

Er zijn aanwijzingen dat het virus niet gedijt in warme landen, maar misschien is dit een voorbarige vaststelling en kan dat veranderen, mocht bijv. een mutatie optreden. De demografische structuur van de bevolking zou een pluspunt kunnen zijn gezien het virus niet echt gevaarlijk blijkt te zijn voor gezonde kinderen en de ouderen, de grootste risicogroep bij ons, er een heel kleine minderheid van de bevolking vertegenwoordigt. Maar heel wat kinderen in Congo hebben een verminderde immuniteit omwille van chronische ondervoeding: 40 % van de kinderen onder 5 jaar lijdt aan zogenaamde stunting, dwz dat zij te klein zijn voor hun leeftijd door een chronisch tekort aan evenwichtige voeding en herhaalde infecties; een kleiner percentage lijdt aan zichtbare ondervoeding of wasting, uitgemergelde kinderen zoals we die uit beelden in de media kennen en die extreem gevoelig zijn voor elke infectie. Het zou dus wel kunnen dat in absolute cijfers jonge kinderen de belangrijkste risicogroep wordt. Men zou dan toestanden kunnen meemaken zoals we die tot enkele jaren geleden (voor de veralgemeende vaccinatie) meemaakten, waar bij een epidemie van mazelen 10 à 20 % van de jonge kinderen overleden. Ook zwangere vrouwen zouden een risicogroep kunnen zijn als ze ondervoed zijn; zwangeren hebben sowieso een lagere immuniteit, wat toeneemt bij ondervoeding. Patiënten met aids en tuberculose vormen ook een belangrijke risicogroep.

Mocht het coronavirus in Katako Kombe toeslaan zou men wellicht een ander beeld hebben dan bij ons en men is er met de huidige middelen zeker niet tegen bestand. Zelfs al is basisgezondheidszorg behoorlijk georganiseerd in de gezondheidszone Katako-Kombe zijn de middelen niet aanwezig om in het ziekenhuis zwaar zieke patiënten die hoog technologische apparatuur nodig hebben op te vangen. Maatregelen om de mensen in quarantaine de houden of onderlinge contacten te vermijden zijn omwille van het lage scholingsniveau , de beschikbare communicatiemiddelen en culturele gewoontes moeilijk. Dit zagen we reeds bij de indijking van de ebola-epidemie in sub-Sahara Afrika.

Spijtig genoeg diende een missie pediatrie van Artsen Zonder Vakantie, die in april geprogrammeerd was, noodgedwongen uitgesteld te worden.

Intussen komen de jaarrapporten van 2019 binnen. Hieruit leert men dat de evolutie van het project volgens schema en naar wens verlopen is. Belangrijke aanwinsten waren een satellitaire internetverbinding die de communicatie enorm verbetert, het opstarten van een motor-ambulance programma ism de provincie Oost-Vlaanderen en de volledige dekking van het ziekenhuis door zonne-energie.

We hopen dat de huidige crisis en haar financiële repercussies onze donoren niet zullen afhouden om ons verder te steunen. We hebben die echt nodig om de verworvenheden te bestendigen en het project verder uit te bouwen.

Yves Kluyskens

Deze maand verbleven Rik Vereecke ing. en Kurt Saenen één week in Katako-Kombe.

In 2015 werd door Energie Assistance een zonnepaneleninstallatie  aangelegd die toeliet het operatiekwartier en het moederhuis van stroom te voorzien. Dit jaar werd de installatie uitgebreid zodat de volledige campus van het ziekenhuis voortaan van stroom op zonne-energie kan genieten.  Het ziekenhuis wordt nu onafhankelijk van de dure energietoevoer door de generator; deze laatste zal nog alleen sporadisch gebruikt worden voor de radiologie en de autoclaaf. Er werd ook gezorgd voor een betere beveiliging van de installatie tegen blikseminslag.

Dit project werd volledig gesponsord door Rotary Wetteren en een privé sponsor.

Het initiatief past volledig bij de filosofie van Rik Vereecke over al dan niet zinvolle die men kan terugvinden in het artikel in MO* magazine, waarvan hierbij de link:

https://www.mo.be/opinie/ontwikkelingssamenwerking-vloek-zegen